El, ayak ve ağız hastalığı (EAAH) özellikle kreş ve okula giden, 10 yaş altı çocuklarda sık görülen deri ve mukoza lezyonları ile seyreden, çocukluk çağının enteroviral döküntülü bir hastalığıdır. Çok nadirde olsa bazen yetişkinlerde de görülebilir. Genellikle iyi seyirlidir ve spontan iyileşme eğiliminde olduğundan tedaviye gerek yoktur; nadiren sistematik tutulum görülebilir, gereğinde semptomatik tedavi verilebilir.
Etkeni zarfsız tek sarmallı RNA virüslerini içeren Picornaviridae ailesinden Echovirus, Coxsackievirus ( A16,A5, A7, A9, A10, B2, B5) ve Enterovirus 71, 72 olarak bildirilmektedir. Ilıman iklimlerde, özellikle yaz ve sonbahar aylarında küçük epidemilere neden olup, mevsimsel bir seyir gösterir.
Bu viral enfeksiyon belirli bir bölgeye özgü değildir dünya çapında görülür. Çocuklar özellikle yedi yaşından küçükler bireyler yetişkinlerden daha yüksek oranda enfekte olma eğiliminde olduklarından, kreşlerde, yaz kamplarında veya aile içinde salgınlara neden olur. Oluşan bu salgınlar genellikle yaz ve sonbahar ayalarında görülür.
El, ayak ve ağız hastalığı her iki cinsiyette de eşit sıklıkta görülür, ancak daha eski epidemiyolojik veriler enfeksiyon sıklığının erkeklerde biraz daha yüksek olduğunu düşündürmektedir.
Coxsackievirus ile enfekte olan kişilerin çoğunluğu 10 yaşın altındaki çocuklardır. Virüs haftalarca dışkıyla atıldığından, bazı araştırmalar aile üyelerinin ve yakın temasta bulunanların da el, ayak ve ağız hastalığına yakalanma riski altında olduğunu göstermektedir.
Hastalık virüslerle direkt temas, solunum yolu, oral yola ile bulaşabilmektedir. Özellikle havuz sezonun açıldığı yaz aylarında, çocuklarda salgın halinde gözlenebilmektedir. Enfekte havuz sularının yutulmasıyla hastalık rahatlıkla bulaşabilir. Alınan virüs, farenksin ve alt bağırsağın lenfoid dokusunda çoğalır ve bölgesel lenf düğümlerine yayılır. Ve sonrasında merkezi sinir sistemi, kalp, karaciğer ve cilt dahil olmak üzere birçok organa yayılabilir.
Tipik klinik bulguları; virüsün vücuda girmesinden 3-6 gün sonra bir iki günlük ateş ardından ağız içinde, dilde (eroziv stomatit ), avuç içi ve ayak tabanlarında ve hatta bazen cinsel organları ve kalçalar içi su dolu hiperemik vücut döküntüleri (eritemli papüloveziküler veya makülopapüler lezyonlar) gözlenmeye başlar. Ayrıca lezyonlar diz, dirsek ve perioral alanlarda da görülebilmektedir. Lezyonlar kaşıntısızdır ve tipik olarak ağrılı değildir. Olgularda genellikle çocuklarda ağız içi veya boğaz ağrısı eşlik eder.
Tüm lezyonlar 1-2 hafta içerisinde kendiliğinden düzelir. İnfekte kişiler ilk 1 hafta boyunca oldukça bulaştırıcıdır ancak semptomlar geriledikten sonra da haftalarca etken olan virüsler vücutta bulunmaya devam edebilir. Klinik bulgular arasında tipik döküntüye ek olarak halsizlik, iştahsızlık, baş ağrısı, ishal, bulantı ve kusma da yer alabilir.
Döküntü; ağız içinde bukkal mukoza, gingiva, damak, posterior farenks , tonsiller ve dilde görülebilir. Bu bölgedeki lezyonlar (aftlar) 4-8 mm çaplı eritemli ülserasyonlara yol açabilir.
El, ayak ve ağız hastalığnını tanısı genellikle klinik olarak konur. Virüs yaklaşık 4-6 hafta sonra dışkıda ve orofarenkst e tespit edilebilir. Biyopsivaricella zoster virüsü ve herpes simpleks virüsünden ayırtedilmesinde kullanılır. Tanıda seroloji duyarlı değildir. Coxsackievirus tanısını doğrulamak için PCR kullanılır.
- Enterovirüsler
- Eritema multiforme
- Herpangina
- Herpes simpleks
- Zona
- Kawasaki hastalığı
- Toksik epidermal nekroliz
- Viral farenjitler
El, ayak ve ağız hastalığı hafif bir klinik sendromdur ve 7 ila 10 gün içerisinde kendiliğinden düzelir. Tedavi öncelikle destekleyicidir. Hastalık etkeni olan; “coxsacki virüs” ve “enterovirüs 71″e karşı direkt etkili olan bir anti-viral ilaç da bulunmamaktadır. Hastalığın etkenler viral olduğu için tedavide antibiyotik önerilmez. Ağrı ve ateşe yönelik parasetamol veya ibuprofen (NSAID’ler) kullanılır. Ateş ve döküntülerin neden olabileceği kaşıntının azaltılması için semptomatik tedavi ( difenhidramin) verilebilir. Genellikle oluşan lezyonlar kalıcı bir iz bırakmaz.
Hafif ve kendini sınırlayan bir hastalık olmakla birlikte;
- Ağrılı ülserlerle ilişkili kalıcı stomatit. Ağrı, yiyecek alımını sınırlayacak kadar şiddetli olabilir ve özellikle küçük çocuklarda dehidratasyona neden olabilir.
- Aseptik menenjit oluşabilir (ateş, baş ağrısı, ense sertliği veya sırt ağrısı), ancak bu enterovirüs 71 ile daha sık görülür. Bu özel virüs, koksaki virüsüne kıyasla daha yüksek oranda nörolojik tutulum ile ilişkilidir. Birey akut serebellar ataksi, çocuk felci benzeri sendrom, ensefalit, iyi huylu intrakraniyal hipertansiyon ve Guillain-Barre sendromu geliştirebilir. Virüsün gri maddeye zarar verdiğine ve bunun da motor fonksiyon bozukluğuna yol açtığına inanılıyor.
- Coxsackievirus çok nadiren interstisyel pnömoni, miyokardit ve pulmoner ödeme neden olabilir.
- Ensefalit
- Akut flask paralizi
- Bazı çalışmalar, coxsackievirus enfeksiyonlarının spontan düşüklerle de ilişkilendirilmiştir. gibi komplikasyonlara da rastlanabilmektedir.
El, ayak ve ağız hastalığına neden olan virüslere karşı halen bir aşı bulunmamaktadır. El ayak ağız hastalığında hijyen oldukça önemlidir. Okul, kreş, yüzme havuzu, tuvaletler, spor salonları, giyinme odaları gibi ortak kullanım alanlarının düzenli temizlenip, dezenfekte edilmesi gerekir. Virüs birkaç hafta dışkıyla atılır; bu nedenle hastalar el yıkama ve iyi kişisel hijyen bakımı konusunda eğitilmelidir. Çocukların ellerini sık yıkanması, kirli ellerini ağza ve yüze sürülmemesi de çok büyük önem taşımaktadır. Beslenmede A ve C vitamin ile desteklenmesi önerilir.
I- Calpol® şurup doz bilgisi için tıklayınız.
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK431082/#:~:text=Hand%2C%20foot%2C%20and%20mouth%20disease,even%20the%20genitals%20and%20buttocks.
- https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/haberler/el-ayak-ve-agiz-hastaligi.html
- http://tip.kocaeli.edu.tr/docs/cocuksagligihastaliklarianabilimdali/ELAYAKAGIZHASTALIGI.pdf
- https://www.journalagent.com/turkderm/pdfs/TURKDERM_51_2_41_45.pdf
