KBRN kimyasal, biyolojik, radyoaktif ve nükleer tehlikeli maddelerden kaynaklanan zararlı ve tehlikeli durumların kısaltması olarak kullanılan dünya çapında bir terimdir. Tek tek ele alacak olursak;
- Kimyasal olay; kimyasal özelliği sayesinde öldürücü, yaralayıcı ve tahriş edici etkiler gösteren, sis ve yangın meydana getiren canlı ve cansızlar üzerinde etkili olan katı, sıvı, gaz veya aerosol halindeki maddelerin yayılması suretiyle meydana gelen olaylardır. Doğal afetler,taşıma sırasında kazalar, sanayi kazaları ve terör saldırıları kimyasal olayalara sebep olabilir.
- Biyolojik olay; insan bitki ve hayvanlarda hastalık veya meydana getirmek amacıyla, mikroorganizmaların ya da bunların toksinlerinin kasten yada kaza ile maruziyetidir. Salgınlar yapabilirler, çeşitli bulaş yolları vardır. Biyolojik ajanların özellikle teşhisleri zordur ve tedavileri zaman alır.
- Radyolojik olay; radyoaktif maddelerin yaydığı ısı ve ışığa maruz kalma olayıdır. Radyasyon alfa, beta, gama ve nötron parçacığı ışınları olarak yayılır. Alfa ve beta parçacıklarının enerjileri düşük iken gama ve nötron parçacıkları yüksek enerjilidir ve ışınları uzun menzillidir. Kurşun levhalar ve beton blokları aşamazlar. Yüksek doz radyasyon maruziyetinde ani ölüm görülürken daha düşük doz maruziyetlerde cilt, sindirim ve dolaşım sistemi üzerinde kanser hastalığına kadar ulaşabilen çeşitli problemler görülür.
- Nükleer olay; atomun parçalanması yada iki atomun birleşmesi halinde açığa çıkan yüksek miktarda enerjinin kaza ile yada kasten yıkıcı etkisi ile canlı cansız tüm varlıkları etkilemesi oayıdır. Etkisi geniş bir alana yayılır, etkinin dağılımı öngörülemez, kalıcıdır ve uzun yıllar sürer.
KBRN olayları; doğal afetlerde KBRN maddeleri bulunan tesislerden sızıntılarla, endüstriyel alanda kullanılan kimyasalların taşınması sırasında meydana gelen kazalarla, kimyasal madde üreten fabrikalardaki yada kimyasal depolardaki yangınlardaolduğu gibi kaza ile meydana gelebilir. Günümüz endüstriel toplumunda yaşanan kazalar her ne kadar önlem alınmaya çalışılsa da öngörülemez bir sebep olmaya devam etmektedir.
Örneğin Türkiye’de kayıtlara geçen bazı KBRN olayları;
- 1979 yılında İstanbul Boğazı’nda ham petrol taşıyan bir geminin kuru yük gemisi ile çarpışması sonucu etrafa 100 bin ton ham petrol yayılması ve 43 denizci hayatını kaybetmesi
- 2011 yılı şubat ayında Ankara OSTİM ve İvedik Sanayi bölgesinde LPG tüpünden kaynaklanan patlama ve sonrasında çıkan yangında 20 işçi hayatını kaybetmesi ve 50 işçinin etrafa yayılan kimyasal dumandan etkilenmesi sonucu tedavi alması
Dünyada ise çok daha büyük çaplı KBRN olayları yaşanmıştır. Örneğin;
- 1984 yılında Hindistan’ın Bhopal kentinde böcek ilacı üretimi yapan bir fabrikada sızıntı sonucu meydana gelen kazada 40 ton metilizosiyanat bulutu tüm kente yayılmış, 33 000 ani ölüm yaşanmış ve 150000 insan sakat kalanmıştır.
- 1984 yılında Meksico City’de doğalgaz patlaması sonucu 500 kişi ölmüş, yaklaşık 4000 kişi yaralanmıştır.
- 1986 yılında Ukrayna’nın Çernobil şehrinde yaşanan nükleer santralde meydana gelen kazada binlerce kişi etkilenmiş 30 km çapında alan boşaltılmıştır, nükleer enerjinin sivil amaçlı kullanımı tarihinin çevreye, kayıt edilmiş en fazla miktarda radyoaktif madde salındığı nükleer kazadır.
KBRN olayları; savaş, terörist saldırı, sabotaj eylemleri ve kundaklama olayları gibi yıkıcı toplumsal olaylarda kasten görülebilir. Savaşlarda çok eski zamanlardan bu yana biyolojik ajanlar kitle imha ve etkisizleştirme aracı olarak kullanılmıştır. Özellikle 20. yy da birinci ve ikinci dünya savaşlarında çeşitli ülkelerin kullandıkları biyolojik, kimyasal ve nükleer ajanlarla milyonlarca kişi hayatını kaybetmiş ve milyarlarcası KBRN olaylarından etkilenmiştir. 1972 yılında “Bakteriyolojik ve toksin silahların üretilmesi depolanması ve imhası yasası” hazırlanmış ve günümüzde 170’den fazla ülke bu yasayı kabul etmiştir, yine kimyasal ajanlar için kimyasal silahların yasaklanması örgütü(OPCW) ve BM çeşitli kısıtlamalar oluşturmaktadır. Tüm bunlara rağmen 25’den fazla ülkede ve birçok terör örgütünün elinde kimyasal ajanlar bulunmaktadır ve birçok terör örgütü de kimyasal ajanları temin etme çabasını sürdürmektedir. Özellikle terör faaliyetlerinde bu ajanların kullanılması birçok insanın hayatını tehdit etmektedir. Örneğin; Japonya’da 1995 yılında iki adet terörist saldırı gerçekleştirilmiştir. Matsumoto ve Tokyo Metro Olayı olarak bilinen bu saldırılar sebebiyle 19 kişi hayatını kaybetmiş ve yaklaşık 5000 kişi yaralanmıştır.
KBRN olayları halkta panik ve kargaşa oluşturur, müdahalesi zor ve zaman alıcıdır ve sağlık hizmetlerine aşırı yük oluşturur. Bu yüzden KBRN olayları yaşanmadan gerekli ekipmanların hazırlanması ve işbölümünün yapılması ve afet planının hazır bulunması önemlidir. KBRN olayları öngörülemez şekilde ve büyüklükte olabilir. Bu kapsamda gerekli hazırlığın yapılması ve eğitim planlarının oluşturulması, gerekli kurum ve kuruluşların bilgilendirilmesi ve eğitilmesi, hastanelerin fiziki yapılarının planlanması, personelin periyodik eğitim programının oluşturulması gerekmektedir.
KBRN olaylarına hazırlanmak ve afet planlarını hazılamak ve uygulamak hastane yöneticilerinin olduğu kadar hastane çalışanlarının ve acil çalışanlarının sorumluluğundadır.
KBRN Koruma Seviyeleri
KBRN giysileri, koruma seviyelerine göre sınıflandırılır ve her biri farklı risk durumlarına göre kullanılır:
A Tipi KBRN Giysisi:
- Kullanım Amacı:
En yüksek seviyede solunum, deri, göz ve mukoz membran koruması sağlar. - Özellikler:
- Tam kapalı, gaz geçirmez giysi.
- Kapalı devre solunum cihazı (SCBA) veya oksijen tüpü kullanılır.
- Kimyasal sıvı ve buhar geçirimsizdir.
- Kullanım Durumları:
- Kimyasal veya biyolojik ajan şüphesi.
- Bilinmeyen toksik madde ortamı.
- Yüksek konsantrasyonlu buhar veya sıvı tehlikesi.
B Tipi KBRN Giysisi:
- Kullanım Amacı:
Solunum ve sıçramalara karşı yüksek koruma sağlar. - Özellikler:
- Kapalı devre solunum cihazı kullanılır.
- Sıvı geçirmez ancak tam gaz geçirmez değildir.
- Kullanım Durumları:
- Bilinen toksik maddelere karşı çalışma.
- Daha düşük konsantrasyonlu kimyasal maddeler.
C Tipi KBRN Giysisi:
- Kullanım Amacı:
Düşük riskli kimyasal ve biyolojik ajanlara karşı koruma sağlar. - Özellikler:
- Filtreli hava solunum cihazı (PAPR) kullanılır.
- Sıvı sıçramalarına dayanıklıdır.
- Daha hafif ve esnek bir yapıya sahiptir.
- Kullanım Durumları:
- Hafif biyolojik veya kimyasal risk.
- Tehlikeli madde temizleme ekipleri.
D Tipi KBRN Giysisi:
- Kullanım Amacı:
En düşük seviyede koruma sağlar; çevresel risklerin minimum olduğu durumlarda kullanılır. - Özellikler:
- Temel koruyucu giysi ve maske.
- Kimyasal ajanlara karşı doğrudan koruma sağlamaz.
- Kullanım Durumları:
- Düşük biyolojik ve radyolojik risk.
- Temizlik ve uzaklaştırma çalışmaları.
KBRN Giysilerinin Genel Özellikleri
- Malzeme:
- Geçirimsiz ve kimyasal dayanıklı malzemelerden yapılmıştır.
- Entegrasyon:
- Eldiven, bot ve başlıkla tamamen entegre edilerek hava geçirmezlik sağlanır.
- Dayanıklılık:
- Kimyasal sıvılara, tozlara ve buharlara karşı uzun süreli koruma sağlar.
- Farklı Filtre Sistemleri:
- Filtreli maskeler veya kapalı devre solunum cihazları ile birlikte kullanılır.
Kullanım Alanları
- Kimyasal saldırılar ve sızıntılar
- Biyolojik ajan maruziyeti
- Radyolojik veya nükleer kaza bölgeleri
- Tehlikeli madde temizleme ve bertaraf operasyonları
KBRN giysilerinin doğru kullanımı, kişisel güvenliği artırır ve toksik maddelerle temas riskini minimuma indirir.
