Hastane öncesi ve acil servislerde nazogastrik sonda (tüp) uygulaması sık yapılan , lastik veya silikon bir kateterin burun deliğinden sokulup farenks ve özefagustan geçirilerek mide içerisine yerleştirmesi işlemidir. Hem tanı hem tedavi amaçlı yerleştirilen nazogastrik tüpler genellikle intoksikasyon durumlarında irrigasyon ve drenaj, oral alım zorluğunda ilaç uygulama ve beslenme amaçlı, entübasyon öncesi balon valf maske solutmasında oluşan gastrik gerginliğin azaltılması gibi durumlarda veya acil gelişen akut batın gibi veya gis kanama gibi durumlarda gastrik gerginliğin azaltılması veya gözlem amaçlı kullanılır.
Nazogastrik Sondaların Özellikleri ve Çeşitleri
Sondaları kullanabilmek için özellikleri ve boyutları bilinmelidir. Polipropilen, lateks, silikon veya poliüretan gibi materyallerden imal edilirler. Genişlik ve çaplarının ölçümünde Fransız (Fr) ölçüsü (1 Fr =1/3 mm) kullanılmaktadır. Kullanılacak tüplerin büyüklüğü 6 –18 Fr aralığındadır. Mide deki büyük partiküllerin aspirasyonu amaçlanıyorsa 16 Fr veya daha geniş lümenli tüpler tercih edilmelidir.
Sondalar lümen çeşitlerine göre üçe ayrılır.
- Tek lümenli sondalar çoğunlukla drenaj için kullanılır.
- Çift lümenli sondalar ise bir açıklığı drenaj, diğer açıklığı balonu şişirmek amacıyla kullanılır.
- Üç açıklığı olan sondaların bir lümeni balonu şişirmek, diğerleri emme ve irrigasyon (yıkama) amacıyla kullanılır.
Sondaların yapısını oluşturan materyal ve lümenlerine göre birçok çeşidi vardır.
- Levin Sonda: Plastikten yapılmış kısa ve tek lümenlidir. Tüp aracılığı ile yapay beslenme de kullanılmaktadır.
- Ewalt Sonda: Daha geniş lümenlidir ve zehirlenmelerde irigasyon için kullanılır.
- Harris Sonda: Tek lümenli yaklaşık 2,8 m uzunluğundadır. Sondanın ucundaki balon, cıva içindir. Balonun iki tarafında da bilezik şeklinde metal ağırlık vardır. Yutturulmadan önce balona 4 ml cıva enjekte edilir. Böylece sondanın yer çekimi ile bağırsaklara geçmesi sağlanır. Bağırsakların lavajı ve dekompresyonun da kullanılır. Aspiratör bağlandığında ucuna Y tüp takılır. Bir açıklığı aspirasyon diğeri lavaj için kullanılır.
- Candor Sonda: 3 m uzunlukta 18 Fr. No’lu ve tek lümenlidir. Ucundaki balon şişirilir. Hastanın yaşına ve boyuna uygun olarak yutturulmadan önce 1.5-10 ml cıva enjekte edilir. Bağırsak dekompresyonların da kullanılır.
- Salem Sump Sonda: Plastikten yapılmış ve çift lümenlidir. Gavaj, lavaj ( vücutdaki mukoza veya epitel döşeli bazı organlarda teşhis veya tedavi amacıyla uygulanan yıkama işlemi) ve aspirasyon için kullanılmaktadır.
- Miller-Abbott Sonda: Çift lümenlidir. 16 Fr. 3m uzunluğundadır. Birinci lümen, sondanın yutturulmasından sonra ucundaki balonu şişirmek içindir. Şişirilen balon sondanın ucuna yön vermektedir. İkinci lümen dekompresyon amacıyla kullanılmaktadır.
- Blakemore-Sengstaken Sonda: Mide ve özefagus varis kanamasını durdurmak amacıyla kullanılır. Sondanın üç bölümü vardır. Bunlar, özofagusa yerleşen bölüm, kardio-özofagial bölüm, drene etmek ve buzlu serum vermek için kullanılan gastrik bölümüdür.
Nazogastik Tüp Boyutları
| BOYUT | RENK | UZUNLUK | |
| FR4 | KIRMIZI | 40CM | |
| FR5 | GRİ | 40CM | |
| FR6 | BEYAZ | 40CM-120CM | |
| FR8 | MAVİ | 120CM | |
| FR10 | SİYAH | 120CM | |
| FR12 | BEYAZ | 120 CM | |
| FR14 | YEŞİL | 120CM | |
| FR16 | TURUNCU | 120CM | |
| FR18 | KIRMIZI | 120CM | |
| FR20 | SARI | 120CM | |
| FR22 | MOR | 120CM | |
| FR24 | AÇIK MAVİ | 120CM |
- Abdominal (karın) ameliyatlardan sonra gerilimi önlemek.
- Sindirim sistemi ile ilgili radyolojik incelemeler yapmak.
- Ağızdan beslenemeyen hastaları beslemek.
- Hastayı genel anesteziye hazırlarken tok hastaların sindirim sistemindeki içeriğini boşaltmak.
- Anestezi hastaların midelerinde biriken gazı boşaltmak.
- Tanı amacıyla mide içeriğinden örnek almak.
- Kusmanın tekrarlandığı veya kusmanın tehlikeli olduğu özofagus tahribatını ve oluşabilecek enfeksiyonları önlemek.
- Mide ve özofagus varislerinin kanamasını durdurmak.
- Travma hastalarında gastrointestinal yaralanmanın değerlendirilmesini yapmak.
- Prematüreleri beslemek.
- Zehirlenmelerde mideyi yıkamak (lavaj için ama genelde mide lavaj seti kullanılır).
- Bilinen özofagus striktürü (Üretra, barsak, ösofagus gibi normalde boru şeklinde olan bir organın, yaralanma, enfeksiyonla oluşan iyileşme sonucu ya da bir tümörle daralması) olan hastalarda.
- Yakın zamanda alkali alan (perforasyona neden olabilir) hastalarda,.
- Cribriform plate’i (etmoid kemiğinin kalbur Ģeklindeki delikli bölümü) içine alan yüz travması.
- Özofagus yanığı olan hastalarda.
- Burunda ve ağızda yaralanması olan hastalarda kontrendikedir.
Hazırlık, aseptik şartlara uyularak yapılmalıdır. Eller yıkandıktan sonra eldiven giyilerek malzeme hazırlığına başlanmalıdır. Nazogastrik sonda takmak için gerekli malzemeler aşağıda verilmiştir.
- Uygun nazogasrik sonda
- Uygun ışık kaynağı (el feneri, laringoskop veya otoskop vb.)
- Vazokonstriktör nazal sprey veya jel, kayganlaştıcı krem sıvı
Farenkste glosofarengial sinir uyarılması ile meydana gelecek kusmayı önlemek ve daha kolay nozogastrik tüpün ilerlemesini s için topikal anestetik jel (Sprey merhem, serum fizyolojik, vazelin, yağ veya merhem, bu verilenlerden her hangi biri kullanılabilir. Kullanılanlar suda çözünür özellikte olmalıdır).
- Eldiven
- Böbrek küvet
- Drenaj torbası veya boş şişe
- Bardakta bir miktar su
- Dil basacağı veya bilinçsiz hastada airway
- Kilitli iğne ve paket lastiği
- Anestezi altındaki hastaya magill pensi
- Kâğıt peçete
- Dudak koruyucu
- Yapıştırıcı bant
- Steteskop
- 50 ml’lik cam uçlu enjektör
Malzeme Hazırlığı
- Hastanın etrafının kirlenmemesi için örtü veya havlu (çarşaf) bulundurulur.
- Hastanın kusma ihtimali olduğu için çıkardığı ifrazatı toplamak için böbrek küvet veya boş şişe hazırlanır.
- Hasta uyanık ve bilinci açık ise orofarenks açıklığını sağlamak için dil basacağı kullanılır.
- Ağız etrafını temizlemek için kâğıt havluya ihtiyaç vardır.
- Dudakları korumak için pomat veya dudak koruyucu krem hazır bulundurulur.
- Farenkste glossofarengial sinir uyarılması ile meydana gelecek kusmayı önlemek için topikal anestezik jel veya sprey bulundurulur.
- Sondanın ilk 5-10 cm’i ucu suda eriyen maddelerle veya serum fizyolojikle kayganlaştırılır.
- Uyanık hastada orofarenksi geçtikten sonra sondanın yutulmasını kolaylaştırmak için ve hastaya yudum yudum içirmek amacıyla bir bardak su bulundurulur.
- Burunda kanama riskini azaltmak için vazokonstriktör nazal sprey, bulundurulur.
- Eğer hasta sedasyonda ise orofarenks açıklığını sağlamak için airway kullanılabilir.
- Laringoskop, otoskop, fener bulundurulur. Yutturulan sondaların yerinde olup olmadığının kontrol edilmesi için steteskop kullanılır.
- Hasta anestezi altında ise magill pens bulundurulur.
- Sondanın tespitini yapmak için alerji yapmayan flasterler bulundurulur.
HASTAYA UYGULAMA AŞAMALARI
Ellerinizi yıkayınız ve eldivenleri giyiniz.İşlemi hastaya açıklayarak anksiyetesini azaltınız. Gerekirse analjezi veya sedasyon sağlayınız. Hastanın durumuna ve girişimin özelliğine uygun sonda seçiniz. Malzemeleri kotrol ediniz.
Hasta anestetize değil ise işlem öncesi hastayı dik fowler pozisyonuna getiriniz. Hasta anestezi altında ise operasyonu olumsuz etkilemeyecek uygun pozisyon veriniz.
NG sondayı uygun bir solüsyon ile kaygan duruma getiriniz (Anestezik madde tercih ediniz.). Burunda kanama riskini azaltmak için vazokonstriktör nazal sprey kullanabilirsiniz.
Nazogastrik sonda ölçümünü yapınız. Tüpü ağızdan kulak memesine ve oradan aşağıya karnın ön bölgesine kadar, tüpün son deliği ksifoid çıkıntının altında olacak şekilde ölçünüz.
Sondanın 5 cm’lik bölümünü serum fizyolojik veya anestezik pomad, sprey, jel yardımı ile ıslatınız veya yağlayınız. Sondayı el ile halka biçiminde toplayarak sondanın delikli uç kısmını baş işaret ve orta parmaklar arasına alınız.
Sondayı yavaşça açık olan burun deliğinden ilerletiniz. Nazal yolda ilerlerken hasta bilinçli ise yutkunmasını söyleyiniz. Hasta öğürüyor ise birkaç saniye işlemi durdurarak hastanın rahat solunum yapmasını ve dinlenmesini sağlayınız. Ancak kateterin çıkarılmasına izin verilmeyin. Hasta bilinçli ise bir miktar su içiriniz (Su içerken sondanın ilerlemesi kolaylaşır). Bir ışık kaynağı ve dil basacağı ile tüpü farenkste görebilirsiniz. Hasta sedasyonda ise airway içinden tüpü ağızdan yollayabilirsiniz ve bu işlemi magill pensi ile yapabilirsiniz.
Öksürme, boğulma hissi, ses değişikliği, siyanoz ve dispne gibi belirtiler varsa işlem derhal durdurulur ve kateter geri çekilir.
Sonda özefagusa geçtikten sonra hızlı şekilde tüpü işaretlenen ve önceden belirlenen uzunluğa kadar ilerletiniz.
Seçilen teknikle sondanın mideye ulaşılıp ulaşmadığına karar veriniz. Hastada nazogastrik tüpünün midede olup olmadığını kontrol etmek için iki yol kullanılır. Birincisi mide içeriğini aspire edip pH’ını değerlendirerek, ikincisi röntgen filmi çekilerek tüpün doğru yerde olup olmadığı kontrol edilir. Ancak genelde pratikte uygulan güvenli olmayan birçok yöntemlerdir. Bunlardan en fazla yapılanı;
1- Hastadan konuşması istenir, kateter hava yolunda ise kelimeler oluşmaz
veya
2- 50 ml’lik cam uçlu enjektör ile 10 cc hava verilip, epigastrik bölgeyi steteskop ile oskülte ederek verilen havanın sesinin duyulması kontrol edilir.
Sondanın gerilmesini önlemek amacı ile belli bir pay bırakarak sondanın etrafına paket lastiği veya flaster geçiriniz. Sondayı flasterle tespit ediniz.
Serbest drenaj isteniyorsa sondanın ucuna line ekleyerek boş bir şişeye veya drenaj torbasına bırakınız. Hastanın dudağına koruyucu sürünüz.
