Yeni koronavirüs salgınının küresel bir hale gelmesi ve Türkiyede de yaygın görülmesinden sonra pek çok sağlık çalışanı, özellikle acil servis, covid poliklinikleri, izolasyon servisleri ve yoğun bakım çalışanları , kendi sağlıkları ve yakınlarının güvenliği hakkında endişe duymaya başlamışlardır. Sağlık Bakanlığının kişisel koruyucu ekipman eksikliğinin yaşanmayacağı açıklamasıdan ve FFP2′ tipi maskelerin hastanelere dağıtılması ile bu endişe azalmıştır. Fast Life Hacks sitesinde yayınlanan bir makaleyi baz alarak hazırladığımız yazımızda, son zamanlarda sıkça adını duyduğumuz N95, FFP3 ve FFP2 gibi maskelerin solunum filtreleme standartları arasındaki farkları sizlere anlatmaya çalışacağız . Böylece hangi maskenin bu salgının önlenmesinde en etkili rolü üstlendiğini de anlamış olacağız.
Öncelikle İngilizcede “respirator” olarak adlandırılan solunum maskeleri ile normal olarak bugüne kadar en fazla kullandığımız cerrahi maskeler arasındaki ayrımı yapmakta fayda var…
Cerrahi Maskelerin Özellikleri
- Maskeler gevşek bir şekilde takılır, burun ve ağzı kaplar.
- Tek yönlü koruma için tasarlanmıştır, vücut sıvısını tutar.
- Ameliyat esnasında, personel tarafından takılır ve öksürme ve hapşırma gibi tehlikeli durumlardan hastayı korur.
- Sanılanın aksine, maskeler kullanan kişiyi korumak için tasarlanmamıştır; amaç, karşıdaki kişiyi korumaktır.
- Maskelerin büyük çoğunluğunun standardize edilmiş bir güvenlik derecesi yoktur.
Solunum Maskeleri
Solunum maskeleri genellikle tek kullanımlıktır. Yarım yüz ve tam yüz korumalı modelleri ise birden fazla kullanım içindir.
- Solunum maskeleri kullanan kişiyi tamamen korumaya yönelik tasarlanmıştır.
- Solunum maskeleri sızdırmazlık oluşturmak için tasarlanmış, sıkı oturan maskelerdir.
- Valfsiz maskeler, hem hava girişini hem de çıkışını filtreleyerek iki yönlü koruma sağlar.
- Bu maskeler düzgün kullanıldığı sürece takan kişiyi de korumak için tasarlanmıştır.
- Tek kullanımlık, yarım yüzü veya tam yüzü kapayan tipleri vardır.
Maske Tipleri
Sağlık çalışanları arasında en çok telaffuz ettiğimiz ve bidiğimiz solunum maskesi tipi N95’tir. ABD Hastalık Kontrol Merkezi (CDC) nin bir parçası olan NIOSH tarafındanbelirlenen bir Amerikan (US) standartıdır.
Avrupa iki farklı standart kullanmaktadır. Biri FFP (Filtering Face Piece) diğeri EN standartıdıdır. Her iki standart da CEN (Avrupa Standardizasyon Komitesi) tarafından sağlanmaktadır. EN 143 standardı P1 / P2 / P3 değerlerini kapsamaktadır.
 | N | 95-97-100 |
 | FFP | 1-2-3 |
 | KN-KP | 90-95-100 |
| P | 1-2-3 |
Fitreleme Kapasitesi
Farklı solunum cihazlarının 0.3 mikron ve daha büyük partikülleri filtreleme kapasiteleri şöyledir;
| Filtre Verimliliği | Sınıf | Standart |
| %80 | FFP1 | EN 149:2001 |
| %90 | KN90 | GB2626-2006 |
| %90 | KP90 | GB2626-2006 |
| %94 | FFP2 | EN 149:2001 |
| %99 | FFP3 | EN 149:2001 |
| %95 | N95 | NIOSH 42 CFR 84 (US) |
| %95 | KN95 | GB2626-2006 |
| %95 | KP95 | GB2626-2006 |
| %99 | N99 | NIOSH 42 CFR 84 (US) |
| %99.9 | N100 | GNIOSH 42 CFR 84 (US) |
| %99.9 | KN100 | GB2626-2006 |
Dikkat edilmesi gereken hususlar:
- Çin ve Kore de üretilen KN95 /KP95 solunum maskelerinin standardını karşıladığının garantisi yoktur yani sahtekarlığa karşı dikkatli olunması gerekir.
- Bazı KN95/KP95 solunum maskeleri, diğerlerine nazaran detayca ya da üretim açısından eksik olabilir. Yüzdeki sızdırmazlığa ve ne kadar iyi oturup oturmadığını kontrol etmek gerekir.
Hangisi daha iyi? N95/N100 mü yoksa FFP2/P3 mü?
Standart böyle bir kıyaslama yok. Üretici firmanın kalitesi çok önemli. Burada yüzde ile belirtilen standartlar, maskenin filtrelediği parçacıkların minimum yüzdesi olarak belirtilmiştir. Örneğin, bir maske FFP2 derecesine sahipse, 0,3 mikron çapında veya daha büyük partiküllerin en az % 94’ünü filtreleyecektir. Ancak gerçekte bu maskeler % 94 ile % 99 arasında bir oranda filtre uygulamaktadır. Burada filtreleme oranın en az FFP2 için %94 olarak belirtilmiş ama bu oran üretici firma tarafındann %99 a kadar çıkabilir. Kesin rakam genellikle üretici tarafından ürün açıklamasında belirtilir.
Buna iyi bir örnek, ABD’de P100 (% 99,7) ve Avrupa’da P3 (% 99,95) olarak derecelendirilen GVS Elipse solunum cihazıdır. Uygulamada, her iki ürün için de aynı oranda filtreleme kapasitesine sahip olduğunu söyleyebiliriz.
Valfli ve Valfsiz Solunum Maskelerinin Karşılaştırılması
Valfli maskelerin ambalajında yazan “V” ve “DV” harfleri maskenin valfli olduğunu ifade eder. “DV” özelliğindeki maskeler “dolomit testi” olarak adlandırılan bir çeşit özel toz testini maskenin başarı ile geçtiğini ifade eder. Dolomit testinden başarılı olan maskeler 8 saat kullanımdan sonra hala kullanılabilir özelliktedir. Maskelerin filtreleme kapasitesi arttıkça nefes alıp vermek zorlaşmakta maske içinde nem oranı artmaktadır. Bu sorunun çözümü ve daha rahat nefes alıp verdirme ,konforun artması valfli masklerle mümkün olmaktadır. Valf sistemi sayesinde ekspire havanın dışarı atılması ile daha rahat nefes verilir ve maskede daha az nem birikmesine neden olur. Bu özellikle nefes vermek için daha fazla kuvvet gerektiren yüksek dereceli filtrelerde (N100 / FFP3) kullanışlıdır.
Bununla birlikte önemli bir uyarı; valfli solunum maskeleri, kullanıcının enfeksiyonu yaymasını durdurmak istediğiniz durumlarda kullanışlı olmayabilir. Eğer kullanıcı hasta ise, nefeslerinin, öksürüklerinin ve hapşırıklarının filtreden geçirilmeden maskeden havaya geçeceği anlamına gelir. Çünkü nefes verirken, maskenin yapısı gereği valf açılır ve dışarıya partiküller bırakır.
Yarım Yüz ve Tam Yüz Solunum Maskeleri
Yer yer gaz maskesi olarak da bilinen bu maskeler birden çok defa kullanılabilmeleridir. Yarım yüz maskesi gözleri koruyan siperlikten yoksun olması dışında tam yüz maskesi ile aynı şekilde çalışır.
Bu maskeler maske ve filtre olmak üzere iki ana kısma ayrılır. Bazı modellerinde su içmeye yarayan ayrı bir parça da bulunabilir. Maske, yüze oturarak solunum yolunu (ve tam yüz maskesi ise gözleri) örten parçadır. Bu kısım yüze oturarak kapalı bir alan oluşturur, bu sayede hava girişi sadece bir noktadan olur. Hava çıkışı ayrı bir tahliye kanalından gerçekleşir. Bazı maskelerin birden çok filtre girişi olabilir. Bu hava girişini kolaylaştırdığı gibi zorunlu hallerde kirli bölgede maskeyi çıkarmadan filtre değiştirmeyi de kolaylaştırır.
Diğer maskelerde olduğu gibi bu maskelerin de yüze tam oturması kapalı bölge oluşturabilmesi açısından önemlidir. Özellikle erkeklerde sakal maskenin yüze tam oturmasını engelleyerek maskeyi işlevsiz kılabilir. O yüzden herhangi bir çeşit maske kullanacaklar için sakalları kesmek iyi bir fikir olabilir. Maskenin hava sızdırıp sızdırmadığı hava girişi elle tıkanarak test edilir. Elle giriş kapatıldığı halde maske içine hava giriyorsa maske yüze oturmamış demektir. Sızıntı kontrolü maskenin işlevsel olup olmadığını test etmek için maske her takıldığında yapılmalıdır.
Filtre ise, solunum maskesinin ana işlevini yerine getiren parçadır. NATO standardı maskeler 40mm’lik filtre, Varşova Paktı standardı maskeler ise 60mm’lik filtre girişine sahiptir. Bunun dışında bazı firmaların ürettiği filtreler, sadece kendi üretimleri olan maskeye uyacak şekilde tasarlanmış olabilir. Filtrelerin çalışma şekline göre üç çeşidi bulunmaktadır. Bunlar partikül filtresi, gaz filtresi ve kombinasyon filtresi çeşitlerinden oluşur.
Partikül filtreleri ortamdaki parçacıkları havadan ayırarak çalışır, ve sadece parçacıklardan kaynaklanan tehditlere karşı koruma sağlar. Partikül filtrelerinin standartları diğer maskelere benzer şekilde işler, P1, P2 ve P3 standartları yaygındır. Amerikan üretimi filtrelerde P3 yerine P100 ibaresi görülebilir, ikisi de aynı özelliklere sahiptir. Kullanım ömrü nefes almayı engellemeye başladığında biter. P2 ve P3 standardında olanları SARS-CoV-2 gibi virüslere karşı koruma sağlarlar.
Gaz filtresi ise pek çok kimyasala karşı tek tek ya da tümden koruma sağlayan genellikle aktifleştirilmiş karbondan oluşan filtrelerdir. Gerekli koruma kapsamına göre içeriğe daha değişik kimyasallar da dahil olabilir. Bu filtrelerin üzerinde partikül filtrelerindeki gibi harf ve rakamla kodlanmış koruma kapsamını gösteren standartlar bulunur. Örneğin üzerinde K2 ibaresi bulunan bir filtre ortamda 5.000 ppm (milyon molekül içindeki ilgili molekül sayısı) kadar amonyak ve türevlerine karşı koruma sağlar. Kullanım ömrü gaz yoğunluğuna göre değişir. Ancak mührü açılmış bir filtre hiç kullanılmasa bile bir süre sonra işlevsiz hale gelir. Süre filtrenin aktif kimyasallarına göre değişir. Bu filtreler SARS-CoV-2 gibi virüslere karşı koruma sağlamazlar.
Kombinasyon filtre ise bu iki fitre çeşidinin ikisini de barındıran filtrelerdir. Yer yer NBC (Nükleer, Biyolojik ve Kimyasal) ya da CBRN (Kimyasal, Biyolojik, Radyolojik ve Nükleer) filtresi olarak da bilinirler.
Koronavirüs Ne Kadar Büyük? Solunum Cihazları Onu Filtreleyebilir mi?
Kısa cevap: Evet. 0,3 mikron partikül boyutunda (N95 / FFP2 veya daha iyisi) yüksek verimliliğe sahip solunum maskeleri partikülleri koronavirüsün boyutuna (yaklaşık 0,1 mikron) kadar filtreleyebilir. Henüz bilmediğimiz şey, kullanım sırasında solunum maskelerinin koronavirüse karşı ne kadar koruma sağlayacağıdır. Bunun için gelecek çalışmaların onaylanmasını beklememiz gerekecek.
Yakın tarihli bir makale, koronavirüsün büyüklüğünün 0,06 ila 0,14 mikron arasında değişmekte olduğunu göstermektedir.
Solunum maskelerinin, 0,3 mikron ve daha büyük partiküllerin filtrelenmesindeki verimliliklerine göre standardizasyonu sağlanır (koronavirüsün bundan daha küçük boyutta olduğunu unutmayın).
0,3 mikrona odaklanmanın nedeni “en etkili partikül büyüklüğü” (MPPS) olmasıdır. Bu boyutun üzerindeki parçacıklar, tahmin edebileceğimiz şekilde hareket eder ve parçacık boyutundan daha küçük boşluklara sahip bir filtrede hapsolurlar. 0,3 mikrondan daha küçük parçacıkların hareketi brown hareketi olarak adlandırılır ve bu da filtrelenmelerini kolaylaştırır. Brown hareketi, parçacığın kütlesinin artık havada serbestçe dolaşmayacak kadar küçük olduğu bir fenomeni ifade eder. Bunun yerine, havadaki moleküller (azot, oksijen, vb.) ile etkileşime girerek düzensiz bir şekilde hareket etmesine neden olur.
Araştırmacılara göre, “normal” hareket ile brown hareketi arasındaki bu nokta, filtrelerin yakalaması en zor olan parçacık boyutudur. Bundan çıkarabileceğimiz şey, 0,3 mikron büyüklüğündeki yüksek filtre verimliliğinin genellikle bu boyutun altındaki yüksek filtre verimliliğine dönüşeceğidir.
Bilimsel olarak 0.3 mikron altındaki partiküllerin maskler tarafından filtrelenmes tartışmalıdır. Aerosel olarak airborne şeklinde bir nesneye tutunarak veya içinde hareket etmesinden dolayo bu cisimlerin fitreleceğine inanılmaktadır.
Aşağıdaki görüntü, kırmızı kan hücresi gibi diğer küçük partiküllere göre koronavirüsün boyutunu karşılaştırmaktadır. Resimde en solda bulunan 0,007 mikron boyutundaki partikülleri yukarıda bahsettiğimiz maskeler filtreleyebilmektedir.
Diğer Maskeler
SCBA (Self-Contained Breathing Apparatus): Oksijen tüpü bulunduran solunum Cihazıdır. Çoğunlukla yangın söndürme ve tehlikeli ortamlarda çalışma gibi durumlarda kullanılan bir tür solunum cihazıdır. Bu cihazlar, kullanıcının bağımsız bir hava kaynağına sahip olmasını sağlar, böylece tehlikeli gazlar, dumanlar veya oksijen yetersizliği gibi durumlarda güvenli bir şekilde nefes almasına olanak tanır.
SCBA’lar, tipik olarak bir yüz maskesi, bir hava tüpü veya tankı ve bir basınç düzenleyici içerir. Yüz maskesi, kullanıcının ağzını ve burnunu kaplayarak dış ortamdan ayrılan bir hava sızdırmaz bariyer oluşturur. Hava tüpü veya tankı, temiz hava sağlamak için içinde sıkıştırılmış hava veya oksijen içerir. Basınç düzenleyici, kullanıcının solunumunu düzenleyerek hava akışını kontrol eder ve solunum cihazının performansını optimize eder.
SCBA’ların temel amacı, tehlikeli ortamlarda çalışan kişilere güvenli bir solunum çözümü sağlamaktır. Bu cihazlar genellikle itfaiyeciler, endüstriyel işçiler, kimyasal tesis çalışanları ve kurtarma ekipleri gibi profesyoneller tarafından kullanılır.
Kaynak
- www.fastlifehacks.com
- https://evrimagaci.org/n95-ffp3-ve-ffp2-maskeleri-nedir-ve-bu-maskelerin-cerrahi-maskelerden-farklari-nelerdir-8481
- http://www.ismailayranci.com/gaz-maskeleri-ve-filtreleri-hakkinda-bilinmesi-gerekenler/
- https://multimedia.3m.com/mws/media/409903O/respiratory-protection-against-biohazards.pdf
- https://smartairfilters.com/en/blog/coronavirus-pollution-masks-n95-surgical-mask/
