Enjeksiyon veya iğne yapma, vücutta damar, doku, kanal veya boşluk içine genellikle enjektör aracılığıyla sıvı ,ilaç verme işlemidir.
19. yüzyılın ortalarından itibaren, birçok doktor, ucunda sivri bir iğne olan cam şırıngalarla hastalarına bazı ilaçlar vermeye başladılar. Bu aracı ilk kez kullanılan hekim olarak Fransız cerrahı Charles Gabriel Pravaz kabul edilir. Pravaz, kullandığı bu şırınga ile hastaya deri altından verdiği ilacın, ağızdan alınan ilaçlara oranla çok daha çabuk kana karıştığını ve daha etkin olduğunu anlamıştı. Daha sonraları, cam ve metal şırıngalar yapıldı. Bunlar, kullanılmadan önce sterilize edilmek için kaynatılıyordu. İğnelerin de kaynatılması gerekiyordu. Ayrıca zaman zaman uçlarının kütleşip kütleşmediğine bakmak zorunluydu.
Günümüzde ise şeffaf bir görünüme sahip olan enjektörler paslanmaz çelik uçları ve kauçuktan imal edilmiş conta bölümleri tek kullanımlık (disposable) uygulamalar için ideal tıbbı araçlardır. Bir enjektör steril paket içerisinde disposable halde, iğnesi ile birlikte bulunur.
En yaygın sağlık uygulamalarından biri olan enjektörler, gelişmekte olan ülkelerde her yıl 16 milyar kez enjeksiyon ve ponksiyon amaçlı kullanılmaktadır. Enjeksiyonların %95’i tedavi amaçlı, %3’ü aşılama için ve geri kalanı kan nakli gibi amaçlar için uygulanmaktadır. Bu nedenle sağlık uygulamalarında çok kullandığımız enjektörü ve iğne uçlarını sizlere anlatmaya çalışacağız.
Enjektör üç bölümden oluşur:
Ajutaj: İğnenin takıldığı yerdir.
Hazne: Enjektöre ilacın çekildiği yerdir. Haznenin üzerinde doz çizgileri bulunur.
Büyük çizgiler; ml (cc), küçük çizgiler dizyem(1 ml=10 dizyemdir) ölçü birimini ifade eder.
Enjektörün büyüklüğü, haznenin hacmine bağlıdır. 1 ml’den 50 ml’ye kadar enjektör bulunur. İM enjeksiyon için 1–5 ml’lik enjektör kullanılır. Haznenin içinde bulunan genelde plastik görünümlü piston, haznenin içindeki ilacı çekmeye ve itmeye yarayan hareketli kısımdır.
İğne: Paslanmaz metalden yapılmış, steril paket içerisinde disposable halde, enjektör ile birlikte ya da tek olarak bulunur.
İğnenin dört bölümü vardır:
-Kök (kabza), iğnenin enjektörün ajutajına takılmasını sağlayan renkli kısımdır.
-Gövde, iğnenin uzunluğudur.
Enjeksiyon tipine göre iğnenin boyu değişebilir. İğne, gövde iç çapının genişliğine göre numaralandırılır. İğne numaraları büyüdükçe iç çapı küçülür. 11’den 32’ye kadar numara mevcuttur. İğne numarası, genellikle üretici firma tarafından kök kısmındaki renkle ifade edilir.
Uygulamada ilacın viskozitesine ve ilaç uygulanacak bireyin kas yapısına uygun iğne seçilmelidir. İM enjeksiyon için genellikle 2.5–4 cm. uzunluğunda, yeşil renkli (21G) iğne kullanılır.
-Uç, iğnenin sivri, deriye ilk giren kısmı olup verevine kesilmiş boru görünümündedir.
İğne ucu, yeterince sivri ve keskin olmalıdır. Ucu kütleşmiş iğne; deriye zor girer, ağrıya neden olur ve dokuya zarar verir.
-Kapak (koruyucu kılıf), steril olan iğneyi muhafaza eder.
Güvenli Enjektörler
Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), sağlık çalışanlarının iğne ve kesici alet yaralanmalarına maruz kaldığını, dünya genelinde her 30 saniyede bir iğne batma kazasının yaşandığını ve bunun sonucunda sağlık çalışanlarının kan yoluyla bulaşan enfeksiyonlara maruz kaldığını ve bu yüzden ölümlerin görüldüğü bildirilmektedir.
Kullanılmış ve kontamine enjektörler 20’den fazla virüs içerebilir. Bu nedenle sağlık personeli ve tıbbi atıklarla ilgilenen çalışanlar; HIV/AIDS, Hepatit, Sifiliz, Sıtma, Tüberküloz, Herpes, Kırım Kongo Kanamalı Ateşi gibi kan yoluyla bulaşan hastalıklara maruz kalma riski ile karşı karşıyadır.
Dünyada büyük bir toplum sağlığı tehdidi olan bu durum; emniyetli, kullanıldıktan sonra iğneyi geri içine alan (retractable) güvenli enjektör ile önlenebilir. Ayrıca güvenli enjektörün fiziksel olarak yeniden kullanımını önlemek için iğneyi kilitleme mekanizması vardır. Çeşitli tasarımlarda üretilen güvenli enjektör, artık ülkemizde de kullanılmaktadır.
İĞNESİ KAYBOLAN ENJEKTÖR (VANISHPOINT)
İğne, enjeksiyon işleminin sonunda ve kas içindeyken, pistonun sonuna kadar bastırılmasıyla yaylı mekanizması sayesinde enjektörün içine otomatik olarak çekilir. Enjektörün güvenli geri çekme mekanizması piston içindedir ve tek elle kullanılabilir.
Bu, kontaminasyon riskini azaltır ve iğne batmasına bağlı yaralanma riskini sıfıra indirir. İğne enjektörde sabittir, iğnesi değiştirilemez. Bu durum; kapalı sistem sağlar, sızıntı veya kontaminasyonu önler ve gereksiz iğne değişimlerini engeller. Enjeksiyon sonrasında iğne, silindir şeklindeki piston içine, piston da hazne içine hapsolduğundan ve geri çıkartılamadığından dolayı atık alanında da güvenliği sağlar ve tıbbi atık kutularında daha az yer kaplar. Tıbbi atık maliyetini 2/3 azaltır.
PİSTONU KIRILAN ENJEKTÖR
İğne, enjeksiyon işleminin sonunda ve kas içindeyken, pistona tam bastırılıp tıklama sesi duyulunca hastadan çıkarılır. Tıklama sesi, emniyet mekanizmasının başlangıcıdır. Piston, sonuna kadar geri çekilir ve kırılır. (bastır çek kır / push pull snap) İğnenin koruyucu kapağı da ajutaja tersinden takılır. Piston geri çekilirken iğne, haznenin içine girer ve pistonun kırılan parçası hazneyi kilitler. İğne, sabit olmayıp gerektiğinde değiştirilebilir. Enjektörün emniyet mekanizmasını zamanından önce aktif hale getirmemek için ilaç çekilmeden önce piston, sonuna kadar itilmelidir.
PİSTONU DÖNDÜRÜLEN (ROTATE) ENJEKTÖR
Enjeksiyon işlemi bittikten sonra piston, tıklama sesi duyuluncaya kadar saat yönünde yaklaşık 300 döndürülüp geriye çekilir. Bu esnada iğne, hazne içine girer. Piston ileri doğru bastırılınca, iğne, hazne içinde bükülmüş olarak kalır.
KLİPSLİ (SURGUARD) ENJEKTÖR
İğne köküne yerleştirilmiş kilit vardır. Güvenlik kalkanı da denilen kilitleme mekanizması üzerine tıklama sesi duyuluncaya kadar bastırılır. Tek elle uygulanabilir. Enjektörle birlikte ya da tek iğne paketlenmiş halde bulunur.
- http://megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/%C4%B0ntram%C3%BCsk%C3%BCler%20(kas%20I%C3%A7i)%20Ila%C3%A7%20Uygulama.pdf
- http://eczacininsesi.com/index.php?yon=medikal&id=81
- https://hemsirelikyukseklisans.blogspot.com/search?q=enjeksiyon
