Küme baş ağrıları trigeminal otonomik sefalji olarak bilinen birincil baş ağrısı tipinin en yaygın olanıdır. Toplumda oldukça nadir olarak görülür(%0,1). Genellikle ağrıya parasempatik otonom sinir sistemi bulguları eşlik ettiği için kolay tanı konulan bir hastalıktır. Baş ağrısı periyodik olarak yaşam boyu, tek taraflı ve kümelenmiş tarzda, genellikle göz çevresinde, zonklayıcı tarzda, hep aynı tarafta meydana gelir.
Patofizyolojisi ve etiyolojisi tam olarak anlaşılamamış olup, bir çeşit primer nörovasküler baş ağrısı tipinde tanımlanmaktadır. Kesin olmamakla birlikte baş ağrısının, trigeminal otonomik refleks yolu olarak adlandırılan beynin tabanındaki sinir yolunun aktive olmasıyla ortaya çıktığı kabul edilmektedir.
Hastaların çoğunda genellikle ilkbahar ya da sonbaharda mevsimsel küme baş ağrısı görülür. Bozukluk sporadiktir, ancak tek bir ailede otozomal dominant paternli nadir vakalar da bildirilmiştir. Hastalarının yaklaşık %80’i ağır sigara içicisi, %50’sinde de ağır etanol kullanımı öyküsü vardır. Başlangıç yaşı genellikle 20-40’tır. Ama diğer yaş gruplarında da görülebilir.
Birkaç faktörün baş ağrısı ataklarını provoke ettiği gösterilmiştir.
- Subkutan histamin enjeksiyonu hastalarının çoğunda ataklara neden olur.
- Stres
- Allerjenler, mevsimsel değişiklikler
- Nitrogliserin bazı hastalarda atakları tetikleyebilir.
- Cinsel aktivite
- Sıcak hava
- Erkek seks
- 30 yaşından büyük yaş
- Az miktarda vazodilatör (örneğin alkol)
- Önceki kafa travması veya ameliyatı (bazen)
Küme tipi baş ağrısı birkaç haftalık kümeler şeklinde gelir ve oldukça şiddetli baş ağrısı tiplerinden ve hastayı gece uykusundan uyandıracak kadar şiddetli olabilir. Genellikle tek taraflı, göz çevresinde ve zonkyalıcı tarzda bir ağrı olur. Şiddetli tek taraflı saldırılar genellikle 15-180 dakika sürer. Genellikle belirgin bir tetikleyici olmadan aniden ortaya çıkar ama tetikliyen faktörler de vardır. Mesela alkol (hatta küçük miktarlarda), bazı ilaçlar (örneğin nitro içeren) ve yükseklerde kalmak gibi. Bununla birlikte ritim ile karakterizedir aynı taraf ve genellikle hastaların çoğunda genellikle ilkbahar ya da sonbaharda mevsimsel küme baş ağrısı görülür. Bu dönem sonrasında hastalar aylarca ya da yıllarca genellikle belirtisiz kalırlar.
Baş ağrısı karakter olarak bazen yanma, sıkıcı veya yırtılma gibi, şiddetti de dayanılmaz olarak tarif edilir. Ana ağrı genellikle göz çevresinde veya göz arkasında oturur. Ağrı üst çeneye doğru yayabilir. Genelde gece saatleri oluşan ve ek olarak eşlik eden otonom belirtiler bir küme baş ağrısı için oldukça karakteristiktir:
- Gözde kızarıklık
- Lakrimasyon
- Rinore-burun tıkanıklığı
- Alın veya yüz terlemesi
- Huzursuzluk (üst vücut ile sallama, hareketlenme)
- Miyozis, pitoz ve/veya göz kapağı ödemi
Tanı kliniktir. Ataklar sırasında kanda artan histamin ve bir morfoloji çalışmasında bulunan anatomik değişiklikler gibi bazı laboratuvar anormallikleri olsa da, bunların klinik ortamda yararlı olduğu bulunmamıştır. Başağrısı ile başvuran hastaların tanısında esası hastanın hikayesi oluşturmaktadır. Hastalara yeterli zaman ayırıp, yakınmalarının doğru değerlendirilerek, tanı yanlışlıkları ve gereksiz tetkiklerden kaçınmak mümkündür. Başağrılı hasta değerlendirilirken en önemli basamak, başağrısının primer veya sekonder olup olmadığının ayırımıdır.
Migren:
- Küme baş ağrıları tipik olarak migren baş ağrılarından daha yoğundur , ancak uzun sürmezler.
- Küme baş ağrıları, günde bir ila sekiz atak geçiren kişilerde bir günde daha sık görülürken, migren tipik olarak ayda bir ila 10 kez ortaya çıkar.
- Küme baş ağrısı atakları 15-180 dakika sürer , migren atakları ise dört ila 72 saat sürer.
- Küme baş ağrıları her zaman tek taraflı ve göz çevresindeyken, migren tek taraflı veya çift taraflı olabilir ve bulantı ve görme değişiklikleri ile gelebilir.
- Küme baş ağrıları ağırlıklı olarak erkeklerde görülürken, migren daha çok kadınlarda görülür.
- Küme tipi baş ağrısı çekenler ağrı geçene kadar huzursuz görünürler , ancak migren hastaları ağrı geçene kadar karanlık bir odada dinlenmeyi tercih ederler.
Tanısı için bu semptomlar arasında, etkilenen ağrı tarafında en az biri gereklidir. Buna ek olarak, birçok hastada aynı zamanda tipik migren belirtileri (bulantı, ışık ve gürültü hassasiyeti) gibi şikayet te bulunuyor.
SUNCT Sendromu:
Diğer Nedenler: Göz veya sinüs enfeksiyonu, hipofiz bezi tümörü
Görüntüleme çalışmaları, tanısal olmasa da, seçilmiş hastalarda baş ağrısının diğer potansiyel nedenlerini dışlamak için yararlıdır. Atipik trigeminal otonomik baş ağrıları olan tüm hastalarda intrakraniyal ve servikal vaskülatür ile sellar ve paranazal bölgenin değerlendirilmesi ile birlikte beyin görüntüleme önerilir.
Küme baş ağrılarının tedavisinin iki yönü vardır: akut atak tedavisi ve önleyici tedavi.
Akut Tedavi
Oksijen: Küme baş ağrıları için belki de en iyi bilinen tedavi %100 oksijen tedavisidir. Bu yaklaşım, A düzeyi bir öneridir ve diğer tüm baş ağrıları türlerine karşı küme baş ağrılarına özgüdür. Geri solumaya izin vermeyen yüz maskesi ile 15-20 dakika süreyle dakikada 7-12 lt, %100 O2 solutulmasının hastaların yaklaşık üçte ikisinde etkili olduğu gösterilmiştir. Etki 5-10 dakika içinde başlamaktadır. Oksijen kullanımı hiçbir risk veya yan etki taşımadığından tedavi için mükemmel bir seçimdir. Yan etkisi ve kontrendikasyon yoktur, günde çok kez verilebilir.
Triptanlar: Önerilen diğer A düzeyi tedavidir. Bu ilaçların verilmesi subkutan sumatriptan veya nazal sprey yoluyla verilen zolmitriptan olabilir. Başlama süresi genellikle baş ağrısından daha uzun olduğundan, herhangi bir şekilde oral bir ilaç tavsiye edilmez.
Diğer tedavi seçenekleri : İntranazal lidokain (%33 yanıt ile), oktreotid ve ergotamin bulunur. Ne yazık ki, kronik küme baş ağrılı hastaların %10 ila %20’sinde ilaca direnç gelişir. Hastalara tetikleyicilerden, özellikle alkolden kaçınmaları önerilir. Sigarayı bırakmanın baş ağrısı riskini azaltacağına dair bir kanıt bulunmamakla birlikte, hastalar sigarayı bırakmaya da teşvik edilmelidir.
- https://ichd-3.org/3-trigeminal-autonomic-cephalalgias/
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK544241/
- https://www.noroloji.org.tr/TNDData/Uploads/files/ba%C5%9F%20a%C4%9Fr%C4%B1s%C4%B1.pdf
- http://norosirurji.dergisi.org/pdf/pdf_TND_462.pdf
- https://www.tatd.org.tr/uploads/tbl_sunu_sunulari/105/c09dd6378563c902a44a497d68e1e5ae.pdf
- https://www.noroloji.org.tr/TNDData/Uploads/files/335KLER.pdf
- https://www.okanhastanesi.com.tr/kume-tipi-bas-agrisi-belirtileri-ve-tedavisi
- https://www.jem-journal.com/article/S0736-4679(17)31189-7/fulltext
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29395690/
- https://www.dmkg.de/patienten/ne-tuer-bas-agrs-vardr-ve-nasl-teshis-edilir/cluster_tuerkisch
- https://www.familyhealthchiropractic.com/save-yourself-from-cluster-headaches/
