Saçkıran olarak ta bilinen tinea kapitis saçlı derinin ve kıl şaftının dermatofitik enfeksiyonudur. Sıklıkla çocukluk dönemi başta olmak üzere her yaş döneminde gözlenmektedir. Esas olarak dermatofit türleri Microsporum ve Trichophyton’dan kaynaklanır. Klinik bulgular saç şaftı tutulumu, konak direnci ve inflamatuar yanıta göre değişkenlik gösterir. Dolayısıyla lezyonlar inflamasyonun gözlenmediği bulgulardan inflamatuar lezyonlara değişkenlik gösterebilir, genellikle alopesik alanlar eşlik eder. Tinea kapitis düşünüldüğünde klinik tanı mutlaka mikolojik inceleme ile doğrulanmalıdır. Bunlar direk mikroskopik inceleme ve fungal kültürleri içerir. Wood ışığı tetkiki ise Microsporum canis ve Microsporum audinii gibi bazı ektotriks infeksiyonlarda faydalı olmakla beraber bu yöntem kesin tanı için uygun değildir.
Tinea kapitis tedavisinde amaç klinik iyileşme yanında mikolojik iyileşmenin de sağlanmasıdır ve mutlaka sistemik antifungal tedavi kullanılmasını gerektirir. Oral antifungal tedavide griseofulvin ve yeni oral antifungallerden terbinafin, itrakonazol ve flukonazol kullanılır. Topikal antifungal şampuan ve losyonlarla yapılacak ek yerel antifungal tedavi sistemik tedavinin süresini kısaltmak ve diğer kişilere bulaşın önlenmesi için önerilmektedir. Tedavi yanıtının tekrarlanan fungal tetkiklerle izlenmesi gerekmektedir. Hastalığı önlemek ve asemptomatik taşıyıcılığı yok etmek için aile bireylerinin muayenesi
yapılmalıdır.
Dermatofitler besin olarak keratini kullanırlar. Bu nedenle epidermis, kıl ve tırnak gibi keratinize dokularda hastalık yaparlar.
Dermatofitler;
- Epidermophyton
- Trichophyton
- Microsporum
olmak üzere başlıca üç türe ayrılmakta olup moleküler taksonomilerine bakıldığında 40’ dan fazla dermatofit türü olduğu bilinmektedir. Tüm bu dermatofit türleri arasında tinea kapitise neden olanlar Trichophyton ve Microsporum cinsleridir. Etken olarak en sık M canis, T
mentagrophytes, T verrucosum, T tonsurans, T violaceum ve T soudanense saptanmaktadır.
Bulaş direk temas, antrofilik türlerde enfekte materyalin ortak kullanımı, soofilik türlerde ise sokak hayvanları, evcil hayvanlarla olmaktadır. Amerika’da olguların %90’ ından fazlasında, Kanada’da %80’inde patojen etken T. Tonsurans’tır. Birleşik Krallık’da da yine % 90’ ından fazlasında patojen T. Tonsurans’tır. Genel olarak antropofilik saçlı deri infeksiyonlarında artış olmakla birlikte Akdeniz ülkelerinde ve çevresindeki ülkelerde
ise zoofilik bir mantar türü olan M. canis hala en sık saptanan organizmadır.
Enfeksiyonun bulaşması, yukarıdaki organizmalarla doğrudan temas yoluyla gerçekleşir:
- İnsanlar (Antropofilik organizmalar)
- Hayvanlar (Zoofilik organizmalar)
- Toprak (Jeofilik organizmalar)
- Dolaylı olarak fomitler aracılığıyla: şapkalar, saç fırçaları vb
Tinea capitis esas olarak 3 ile 14 yaş arasındaki çocuklarda görülür, ancak her yaş grubunu etkileyebilir. Pediyatrik yaş grubunda en sık görülen dermatofitozdur. Puberteyle birlikte sebase aktivitesinin gelişimi ile enfeksiyonun gelişiminde engelleyici rol oynar. Erkeklerde daha fazla görüleme eğilimindedir. Ayrıca Microsporum canis erkekleri kızlardan daha fazla etkiler.
Mantar bulaş sonrasında stratum corneum’da aşağı doğru büyür ve keratini istila eder. Enfekte olan bu saçlar sonunda kırılgan hale gelir ve sonra kırılır.
Kıl şaftının dermatofitlerle istila edilme şekline göre tinea kapitis infeksiyonu endotriks, ektotriks ve favus olmak üzere üçe ayrılır.
Saç tipik olarak üç ana yoldan biriyle enfekte olur:
- Endothrix: Bu tutulum modelinde hifalar kıl folikülüne doğru büyür ve şaftı sarar. Fungal hifler kıl şaftında spora dönüşürler, şaftta sporlar gözlenir ancak kıl kutikula yüzeyi intaktır. Bu tipe bir örnek: Trichophyton tonsurans, T. soudanense ve T. violaceum ile görülmektedir.
- Ectothrix: Tutulum saç invazyonu endotriks gibi başlar ancak hifler kıl yüzeyini saracak şekilde dışarıya doğru büyür ve kutikulayı yıkar. Hifler saçın uzun aksına paralel uzanım gösterir ve kıl şaftının içinde kalırlar. Sporlar ise kıl şaftının içinde de dışında da bulunabilir. Bu tipe bir örnek: Microsporum canis, M. audouinii, M. distortum ve T verrucosum ile görülmektedir.
- Favus: Fungal hifler saçın uzun aksına paralel olarak uzanım gösterir ve bu hifler
dejenere olduğunda kıl şaftında uzun tüneller geriye kalır. KOH ile yapılan mikroskopik incelemede bu tüneller hava dolu boşluklar olarak görülür. Enflamatuar reaksiyon, kabuklanma veya scutula ve saç dökülmesi görülür. Bu tipe bir örnek: Trichophyton schoenleinii
- Bağışıklık sistemini baskılama
- Şeker hastalığı
- Uzun süreli steroid kullanımı
- Kanser
- İmmünsüpresan ilaçlar
- Anemi
Tinea kapitisde klinik görünüm; etkenler, kıl istilasının şekli, konak direncinin seviyesi ve konağın inflamatuar cevabının derecesine bağlı olarak çeşitlilik gösterir.
Tinea capitis genellikle çocukları etkiler. Yüzeyel dermatofit enfeksiyonları otoinokülasyonun,
Bu nedenle hastanın okul arkadaşları hakkında ve temas edilen hayvanlar hakkında bilgi almak önemlidir. Enfeksiyon genellikle zamanla boyutu artar ve kırmızı papüller olarak başlar. Enfeksiyon yayıldıkça tüm kafa derisini tutabilir. Kafa derisinin enfekte bölgesinin derisi, yuvarlak yamanın merkezine yakın yerlerde normal olabilir, ancak kenarlara yakın yerlerde muhtemelen tahriş olmuş, kırmızı veya iltihaplı görünür. Tinea capitis’in semptomları arasında:
- Kızarıklık
- Kaşıntı
- Pullanma
- Alopesi
bulunur.
Tinea kapitis 3 klinik tablo ile gözlenir:
Tinea kapitis superfisyalis (İnflamatuvar olmayan tinea kapitis): Saçlı deride soluk eritemli zemin üzerinde ince skuamların bulunduğu, yuvarlak veya oval yamalar
şeklinde gözlenir. Hastalıklı bölge üzerinde gri mat renkli kırık saçlar ve klinik olarak sıklıkla bu saçların kırılarak döküldüğü alopesi areata benzeri lezyonlarla ve/veya kepeklenmenin eşlik ettiği seboreik dermatit benzeri lezyonlarla gözlenir.
Tinea kapitis profunda (Kerion, inflamatuvar tinea kapitis): Saçlı deride deriden kabarık, ağrılı, üzerinde püstüller, akıntı ve krutların bulunduğu nodüler/tümöral
lezyon şeklinde gözlenir. Lezyon üzerindeki kıllar cımbız ile çekildiğinde, kolayca çıkar. Bölgesel lenfadenopati eşlik edebilir. Erken dönemde tedavi edilmezse lezyon terinde skatrisyel alopesi gelişebilir.
Siyah nokta tinea kapitisi: Minimal eritemli skuamlı zemin üzerinde enfekte olan saçlar kafa derisi seviyesinden kırılır. Dermatolojik inceleme sırasında kırılmış saçlar, siyah noktalar şeklinde gözlenir.
Favus (Tinea kapitis favoza):
Tinea kapitis favosa olarak da adlandırılan favus nadir gözlenen özel kronik inflamatuvar bir saçlı deri ve tırnakları tutan dermatofit enfeksiyonudur. Etken Trichophyton schoenleinii’dir. Genellikle çocukluk çağının bir hastalığı olmakla birlikte nadiren erişkinlerde de görülmektedir. Favusun klasik lezyonları skutulum denilen, kükürt sarısı renginde, mercimek büyüklüğünde, yuvarlak, konkav şekilli, merkezinde çöküklük bulunan skuam ya da krutlar vardır.
Klinik olarak tinea kapitis düşünülen hastalarda tanıyı doğrulamak için mutlaka örnek alınmalıdır. Alınan sürüntü üzerine bir kaç damla KOH %20 solüsyonu damlatılır ve 10-30 dakika sonra mikroskopta incelenir. Mikroskopta hif ve sporların görünmesi tanıyı destekler. Diğer bir yöntemde Woods ışığı altında, enfekte olmuş alanların incelenmesidir. Bu ışık altında M. canis , M. audouinii , M. officialieri ve M. ferrugineum’un enfekte olmuş sürüntü sarı-yeşil bir renk verir. T. schoenleinii ise mavi renk verir. T tonsurans ise reklenmez. Eğer bu işlemler acil serviste yapılamıyor ise hasta dermatoloji polikliniğine yönlendirilmelidir.
Tinea kapitis tanısı için pratikte basit bir yöntem olmakla beraber erken dönem lezyonlarda veya inflamatuar seyirli infeksiyonda bu yöntemin yorumlanmasının zor olabileceği unutulmamalıdır. Ayrıca rutin pratikte %5-15 yanlış negatif sonuçlar bildirilmektedir.
- Seboreik dermatit
- Atopik dermatit
- Psöriazis
- Alopesi areata
- Trikoilomani
- Bakteriyel folikülit
- Tinea amiantase
- Diseksiyon foliküliti (folliculitis decalvans)
- Selülit
- Sekonder sifiliz
- Apse
- Enfekte egzama
- Piyoderma
- Sistemik lupus eritematoz
- İlaç erüpsiyon reaksiyonu
İd reaksiyonu mantarların kendilerine ya da ürünlerine karşı gelişmiş olan aşırı duyarlılık reaksiyonudur. Her hastada gözlenmez. Sıklıkla kerionda ve tinea pedisin vezikülobüllöz tipinde ortaya çıkar. İd reaksiyonu lezyonlarının olduğu yerde mantar elemanları görülmez. Dermatofit enfeksiyonu iyileşince kendiliğinden kaybolur. En sık olarak ellerde, özellikle el parmak yan yüzlerinde veziküller şeklinde gözlenir.
Bulaşı/Reenfeksiyonu Önlenmesi
Yüzeyel dermatofit enfeksiyonlarında otoinokülasyonun, bulaşın ve reenfeksiyonun engellenmes ile hastalığa eğilim yaratan faktörlerin ortadan kaldırılmasıi tedavidende önemlidir. Bu konuda dikkat edilmesi gereken unsurlaraşağıdadır:
- Bazı olgularda birden fazla dermatofit enfeksiyonu odağı bulunabilir, bu yüzden hasta tam muayene edilmelidir.
- Yakın çevredeki enfekte kişilerin veya hayvanların sapta nması hem bulaş açısından hem de aynı anda tedavi açısından çok önemlidir. Örneğin Tinea kapitisli bir çocuğun çevresinde temas ettiği çocukların ya da hasta hayvanın/hayvanların tesbiti ve tedavisi de bir diğer örnektir.
Medikal Tedavi
Tinea kapitis tedavisinde topikal antifungal ajanların kıl folükülüne penetrasyonu olmadığından her zaman sistemik ajanlara gereksinim duyulur. Genellikle tercih edilen ilaç griseofulvin‘dir (Gefulvin®). Tedavi 2 ile 8 hafta sürer. Etkisiz olduğu için topikal tedavi önerilmez.
İtrakonazol (Sporex®) ve flukonazol (Fluzole®) gibi azol antifungal ilaçlar da alternatif tedavi seçenekleridir. Kerion gibi spesifik sunumlar, enflamatuar yanıtı azaltmaya yardımcı olmak ve sonuç olarak kalıcı alopesi riskini azaltmak için kısa bir süre için sistemik steroidler gibi anti-enflamatuar tedavilere ihtiyaç duyar. Bu steroid tedavisi, oral antifungal tedaviye ek olarak yapılır. Alilaminler ve terbinafinler ise diğer iyi seçenektir.
Antifungal şampuanlar (Ketoral®) tedavi planının bir parçası olabilir ve genellikle yayılmayı önlemeye yardımcı olur, ancak bu tedavinin temel dayanağı değildir ve genellikle tinea capitis’i iyileştirmez. Kremler ayrıca tinea capitis’in yayılmasını önlemeye yardımcı olabilir, ancak tipik olarak bu durumu iyileştirmez.
Çoğu oral antifungal tedavi karaciğer enzimlerini artırabilir, bu nedenle tedaviye başlamadan önce, tedavi sırasında ve sonrasında karaciğer enzimlerini kontrol etmeyi düşünün.
Griseofulvin: Griseofulvin 1958’de kullanılmaya başlandığından itibaren tinea kapitis için altın standart olarak kabul edilmiş bir tedavi ajanıdır. Etkisini hücre bölünmesini metafazda
durdurup fungal hücre duvarı sentezini bozarak gösterir. Fungistatik etkilidir. Tablet ve suspansiyon formları vardır. Tinea kapitis tedavisinde mikronize formülasyonunun standart
dozu 20-25 mg/kg/gün iken, ultramikronize formülasyonu kullanılıyor ise önerilen doz 10-15 mg’dır.
Pediatrik dozu 5-20 mg/kg/gün’dür. Genellikle 6-8 haftada iyileşme gözlenir.
Yan etkileri, baş ağrısı, gastrointestinal semptomlar, alerjik reaksiyonlar, hepatotoksisite ve lökopeni olarak özetlenebilir. Gebelikte ve porfiri, lupus eritematozus ve ciddi karaciğer hastalığı olanlarda kullanılmamalıdır. Siklosporin, fenobarbütal, oral kontraseptif
ve varfarin ile ilaç etkileşimi oluşabilmektedir.
Terbinafin (Terbin®): sıklıkla kullanım dozu 3-6 mg/kg/ gündür. Tedavi hastanın durumuna göre 8 haftaya kadar sürdürülebilinir. Genellikle önerilen tedavi dozu şöyledir:
• 10-20 kg arası 62,5 mgr/gün,
• 20-40 kg arası 125 mgr/gün,
• 40 kg üzerindeki çocuklar için 250 mgr/gün.
Puls tedavide, hafif veya orta dereceli hastalıkta 1-3; ciddi hastalıkta 3’ün üzerinde kür uygulaması önerilmektedir.
Itrakonazol (Sporex®): 3-5 mgr/kg/gün dozunda, 4-6 hafta sürekli ya da 2-4 ay süre ile ayda 1 hafta şeklindedir.
Flukonazol (Fluzole®): Tinea kapitisde kullanımı daha azdır
Daha fazlasına buradan erişebilirsiniz.
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK536909/Tinea%20capitis
- https://www.hakanbuzoglu.com/tinea-kapitis-sac-ve-sacli-deri-mantar-hastaligi
- https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/19832
- https://cms.galenos.com.tr/Uploads/Article_9765/1-8.pdf
- https://titck.gov.tr/KTKETORAL
- https://cms.galenos.com.tr/Uploads/Article_9765/1-8.pdf
- https://healthjade.net/tinea-capitis/
- https://titck.gov.tr/SPORANOX
- https://www.hakanbuzoglu.com/tinea-barba-sakal-mantari
- https://titck.gov.tr/%20SPORANOX
- https://titck.gov.tr/storage/KETORAL
- https://titck.gov.tr/Sporex100MikropelletKap
