Saç bitlenmesi (Pediculosis) insan saçında yaşayan ve üreyen çok küçük (1-2 mm), kanatsız, kan emerek beslenen böceklerin neden olduğu özellikle ensede kaşıntı şikayeti ile
görülen bir paraziter deri hastalığıdır.
Pediculosis (Bit enfestasyonu) özellikle çocuklar olmak üzere dünya çapında bir çok insanı etkilemektedir. Genellikle kötü hijyen koşullarının bir sonucu olarak değerlendirilmesine rağmen, her sosyal tabakada problem olabilmektedir.
İnsanlar için parazit olan üç tür
- Pediculus humanus capitis (Baş biti)
- Pthirus pubis (yengeç biti)(Kasık biti)
- Pediculus humanus’tur (Vücut biti)
Baş biti tüm sosyoekonomik engelleri aşarken, vücut biti daha çok evsiz ve yerinden edilmiş nüfusları etkiler.
Vücut biti ve saç biti benzer fiziksel karakteristiklere sahiptir. Saç biti 2-4 mm,
6 bacaklı ve kan emen bir böcektir. Enfenke bir hasta 20 matür bitten daha
az, genellikle de 10 bitten daha az bit taşır, her biri tedavi edilmezse 3-4 hafta yaşar. Saç biti her 3-6 saatte bir kan emerek ve tükürük enjekte ederek beslenir. Erişkin dişi bit 30 gün boyunca her gün 5-6 yumurta bırakır. Bitler zıplama veya uçma yeteneğine sahip değildirler ve bulaşma yakın temas gerektirir. Baş bitlerinin bulaşması, başın başa teması, baş eşyalarının paylaşımı veya organizmayı barındıran cansız nesnelerle (koltuklar gibi) diğer doğrudan temas yoluyla gerçekleşir.
Pubik bitin ise boyu 1-2 mmdir, eni boyundan daha büyüktür, bu ona yengece benzer bir görünüm verir. Dar bir emici ağzı, kısa antenleri ve kıla tutunmaya adapte olmuş 3 çift bacağı vardır. Genç bir bitin 3 aşamalı bir yaşam siklusu vardır. 7 günde olgun bite
dönüşür. Bit konağın dışında 3 gün, sirke ise 10 gün canlı kalabilir. Hareket kabiliyeti; 23 cm/dk hıza ulaşabilir, fakat sıçrama ve uçma yeteneği kısıtlıdır. Kasık bitleri cinsel temas yoluyla veya yatak veya giysiler aracılığıyla bulaşırlar.
Vücut bitleri giysi veya yatakta yaşarlar ve yumurtalarını buraya bırakırlar ve yalnızca beslenmek için cilde geçerler. Temelde hijyen eksikliği olan toplumlarda doğrudan temas yoluyla yayılırlar. Bununla birlikte, giysi, yatak ve havlular aracılığıyla da bulaşabilirler. Vücut biti ise yumurtalarını genellikle kıyafetlerin içine ve kıvrım yerlerinin yakınına bırakır. Vücut biti ayrıca ciltte sadece beslenme sırasında geçici bulunmakta, diğer zamanlarda kıyafetlerin dikiş yerlerinde yaşamaktadır. Sirke kıyafet içindeki liflere yapışmakta ve 1 ay canlı kalabilmektedir. Ova veya sirkeleri saça veya kıyafetlerin iplerine yapışır ancak direkt vücuda yapışmaz.
Ova bir iki hafta içinde yumurtadan çıkar ve matürasyonu için de haftalara ihtiyacı vardır. Yumurtalar bir kez yumurtladığı zaman, sirkeler saça yapışmış boş kitin keseleri şeklinde kalır. Taze doğmuş larvalar 24 saat içinde beslenmezse ölür. Erişkin bit tükürük bezini konağa saplayarak, fekal materyalini cilde bırakarak ve insan kanı ile beslenir.
Bit atlayamaz, uçamaz, normal koşullarda 23 cm/dk hızla yürüyebilir. Direkt baş başa kontakt temel bulaş şeklidir. Enfekte kıyafetlerle, tarak, saç fırçası gibi materyallerle
de daha az sıklıkta da olsa bulaş olabilmektedir.
Pedikülosis corporis kötü hijyen koşulları dışında nadir görülür, genellikle de soğuk iklimlerde sık kıyafet değiştirme olanağı olmayan durumlarda görülür. Parazit temel olarak, daha önceden bit içeren kıyafetle bulaşır.
Pubik bit pubik kıllarda, bazen de kirpik ve vücut kıllarında sedanter bir yaşama adapte olmuştur. Pediculosis pubis ciltten cilde veya enfeste kişiyle seksüel kontakt ile geçer. Tek bir seksüel maruziyette bile biti edinme şansı %95’tir. Sıklıkla adolesan dönemde görülür.
Hastalar sıklıkla tipik olarak immün aracılı aşırı duyarlılık reaksiyonundan kaynaklanan kaşıntı ile başvururlar. İlk maruziyetten sonra semptomların gelişmesi 2 ila 6 hafta sürebilirken, yeniden maruziyetten 1 veya 2 gün sonra kaşıntı gelişebilir. Kaşıntı kaşımaya neden olur ve bu da ikincil bakteriyel enfeksiyona yol açabilir. Bu durum sonuçta impetigo ve piyoderma gibi komplikasyonlara yol açabilir. Vücut bitleri insanlara siper ateşi, nükseden ateş ve epidemik tifüs bulaştırabilir.
Saç biti, dünyada milyonlarca insanı etkilemektedir. Tüm dünyada yaygın olarak
görülmektedir. Ülkemiz rakamları ise net olarak mevcut değildir. Yaş ve ekonomik koşullarla ilişkisi olmamakla birlikte kalabalık yaşam koşullarında daha yüksek insidansta görülmüştür. P.humanis capitis çocukluk çağında en sık görülen parazitik enfeksiyondur ve salgınlar daha çok 3 ila 12 yaş arası çocukları etkiler ve kız çocukları erkek çocuklarından daha sık etkilenir. Saç biti enfestasyonunun saçın uzunluğu, şampuanlama veya fırçalama sıklığı ile bir ilişkisi yoktur. Sanayileşmiş ülkelerde, küçük salgınlar tipik olarak sıkı sosyal bağları enfestasyonun hızla yayılmasına izin veren okul çocuklarında gelişir. Aynı hanenin birkaç üyesinin etkilenmesi de yaygındır. aç biti istilası sıcak aylarda ve nemin daha yüksek olduğu bölgelerde daha yaygındır. Baş biti tüm sosyoekonomik engelleri aşarken, vücut biti daha çok evsizleri ve yerinden edilmiş kişileri etkiler. Vücut bitleri yılın soğuk aylarında daha yaygındır. Kasık biti cinsel olarak aktif olan kişilerde kasık biti daha yaygındır ve enfeste kişiler, sifilis, Neisseria gonorrhoeae, Chlamydia trachomatis, hepatit B ve HIV gibi diğer seksüel geçişli hastalıklar açısından da araştırılmalıdır.
Kesin tanısı canlı bitin tespiti ile konur. Sirkelerin görülmesi geçmiş enfeksiyona işaret eder. Parlak bir ışık, büyüteç veya ince dişli tarak (bit tarağı) kullanımı tanıya yardımcı olabilir. Sirkeler oval şekildedir ve saç teline sıkıca tutunmuştur. Wood lambası muayenesi sirkelerin yeşilimsi sarı floresanını ortaya çıkarabilir. Bir ailenin bir üyesinde bit bulunduğunda, temas halinde olan diğer tüm aile üyeleri incelenmelidir.
- Psöriazis
- Seboreik dermatit
- Egzama
- Kepek
- Yüzeysel mantar enfeksiyonu
- Folikülit
- Uyuz
Tüm pedikülosis vakalarında temel belirti kaşıntıdır. Vücut bitinin aksine saç biti hijyenin bir göstergesi veya enfeksiyonlar açısından bir vektör olmaktan ziyade sosyal bir problemdir. Sadece vücut biti tifüs, tekrarlayan ateş gibi hastalıklar için taşıyıcı bir vektör olabilir. Kişi, bitin tükürüğündeki antijenik komponentlere karşı duyarlanırsa kaşıntı meydana gelir. İlk enfestasyondan sonra sensitizasyon genellikle 4-6 hafta sürer. Bununla beraber bazı kişiler tamamen asemptomatik kalırlar ve hiç kaşınmazlar. Semptomatik olgularda ise ısırık reaksiyonu, ekskoryasyon, sekonder impetiginizasyon, kaşımaya bağlı travmaya sekonder piyodermi, servikal ve oksipital lenfadenopati, konjunktivit, ateş, halsizlik ve kas ağrısı muhtemel semptomlardır. Pedikülosise bağlı, direkt olarak saç kaybı ortaya çıkmamaktadır, ancak piyodermi sonucu saç kaybı, dökülme olabilmektedir. Morbiliform hipersensitivite döküntüsü viral bir ekzantemi taklit edebilir. Ağır enfeste olgularda ekskorye ciltten sekonder bakteriyel enfeksiyona neden olabilmektedir. Bit her zaman fiziksel olarak görülmeyebilir; ancak sirkeler sıklıkla oksipital bölgelerde, kulakların üzerinde, nadir olarak da pubik kıllarda tespit edilebilmektedir. Bir id reaksiyonu olarak gövdede eritematöz yama ve plaklar gelişebilmektedir.
Pedikülosis corporis enfestasyonunda primer lezyon küçük, yoğun kaşıntılı, santral hemorajik bir delikle birlikte makul veya papüldür ve genellikle omuz, gövde veya kalçaya lokalizedir. Masif enfestasyon ateş, malazi ve baş ağrısı gibi konstitüsyonel semptomlarla ilişkili olabilmektedir. Kronik enfestasyon ‘vagabond’s cilt’ denilen genellikle gövde yerleşimli olan likenifiye, hiperpigmente plak şeklinde görülür.Vücut biti ile saç bitini, bu konuda uzman olmayan veya tecrübesi kısıtlı olan bir kişi ayıramaz. Ancak vücut biti daha çok kıyafetlerde ve vücudun çeşitli kısımlarında görülmesi ile ayırt edilebilir. Bu bit enfeste insanlarda yaşamının çoğunu kıyafetlerde geçirir. Beslenmek için günde 5 kez vücuda gelir. İritasyon ve rahatsızlık vermesinin yanında vücut biti bazı hastalık yapıcı patojenlerin geçişine neden olabilir. Örneğin nadir görülen Bartonella quintana konağın cildindeki açıklıklardan vücut bitinin feçesi ile geçen bir bakteridir. Bu organizma enfekte insanlarda ateş, endokardit, basiller anjiomatozis ve kronik bakteriyemi yapar. Medikal bakıma gereksinim duyan evsiz insanlarda Amerika, Fransa ve Japonya’da yapılan çalışmalarda B.quintana’ya karşı gelişmiş antikorlar sıklıkla tespit edilmektedir.
Pediculosis pubis hastalarda hafiften ciddiye doğru kaşıntı yapabilmekte ve kaşıntıya sekonder piyodermi gelişebilmektedir. Ekskoryasyona sekonder enfeksiyon vücut bitine göre daha azdır. Parazit sıklıkla pubik bölgede bulunmakla beraber kaş, kirpik, koltuk altı, perianal bölge ve nadiren de olsa başta görülebilmektedir.
Saç biti tedavisinde üç temel tedavi seçeneği vardır;
- Islak tarama
- Topikal tedavi
- Oral (sistemik) tedaviler.
Islak Tarama (Doğal yöntemler)
Bitin ıslak tarama ile mekanik uzaklaştırılması insektisitlere bir alternatifmiş gibi görünmekle beraber, saç bitinde primer tedavinin ıslak tarama olduğunu ve yeterli
ve istenilen sonuçlar alındığını destekleyen çok az çalışma vardır.
Tanıdan önceki iki gün içinde kullanılan tüm kıyafetler, havlu, yatak çarşafları ve oyuncak kıyafetleri 50°C’den daha sıcak suda yıkanmalı veya daha yüksek ısıda en az 30 dakika kuru temizleme işlemine tabi tutulmalıdır. Başta kullanılan tarak, telefon aparatları gibi aletler de temizlenmeli ve pedikülosit veya isopropil alkolle dezenfekte edilmelidir. Canlı yumurta taşıyan saç kalıntılarını uzaklaştırmak için yerler, oyun odaları, halılar
ve döşeme mobilyalar da elektrik süpürgesi ile süpürülmelidir (vakumlanmalı).
Topikal Tedavi
Bitlerin farmakolojik tedavisi, iki mekanizmaya odaklanır: bitin felç olmasına neden olan nörotoksisite ve topikal uygulamadan kaynaklanan bitin boğulması. Mevcut tedavilerin bitleri öldürdüğü ancak yumurtaları güvenilir bir şekilde yok etmediği unutulmamalıdır. Tamamen bitlerden kurtulmak için genellikle tekrarlayan tedavi gereklidir. İlk tedaviden 7 ila 10 gün sonra yapılan ikinci bir tedavi, çoğu dirençsiz bitin eradikasyonu için genellikle yeterlidir.
Saç bitinde tedavi direkt biti ve yumurtalarını öldürmeyi hedef almalıdır, bu nedenle topikal pedikülositler en etkin tedavi seçeneği gibi görünmektedir. Bunun için
- Piretroidler (Permetrin, Deltametrin, Fenotrin)
- Malathion
- Lindane
- Benzil alkol (İsopropanol)
- İvermektin
- Spinosad
bulunur.
Bu ürünlerin bir çoğunun Türkiye’de preparatı olmamakla birlikte ülkemizdeki bazı preparatlar şunlardır;
- AntiBİT (fenotrin:sumitrin %0.4) (Piretroid)
- Zalvor saç ve deri kremi (permetrin %1)(Piretroid)
- Niksen şampuan (permetrin %1) (Piretroid)
- Metrin şampuan (permetrin %0.6) (Piretroid)
- Kwell-P şampuan (piretrin %0.3, piperonil butoksit %3) (Piretroid)
Piretroidler
Topikal ajanlar arasında en sık kullanılan bit tedavilerinden biridir. %1 permetrin, sentetik bir piretroidtir ve tedavide yaygın olarak kullanılır ve reçetesiz olarak temin edilebilir. Permetrin, arthropodların solunum felci yaşamasına neden olarak nöronal membranlarda sodyum taşınımını etkiler. 10 dakikalık uygulama ve yıkama yeterlidir. İki haftanın üzerinde rezidüel aktivitesi olan tek pedikülosittir. Genellikle tek uygulama yeterli tedavi sağlarken 7-10 gün sonraki ikinci uygulama %95 kür sağlar. Permetrine rezistans bildirilmiş ancak prevalansı belirtilmemiştir.
Piretrinle birlikte piperonil butoksit (Draker) bite nörotoksik olan doğal bir piretrindir. Daha çok tarım alanında kullanılır. Doğal piretrinlerin memeli toksisitesi düşüktür ancak alerjik reaksiyonlara neden olabilirler. Bu ürünler çoğunlukla şampuan şeklindedir ve kuru saça uygulanır, on dakika bırakılır ve sonra yıkanır. Tamamen ovisidal olmadığı için %20-30 canlı yumurta kalır bu nedenle 7-10 gün sonra yeniden uygulanması gerekmektedir.
Piretrin ve permetrin minimal perkütan absorpsiyonu ile oldukça güvenli topikal ajanlardır.
Lindan
Lindan (%1) bir organoklorittir. İnsanda santral sinir sistemi toksisitesi yapar. Lindan kullanılan çocuklarda, birçok olguda ciddi klinik nöbetler literatürde rapor edilmiştir. Ayrıca kemik iliği süpresyonu da yapabilmektedir. Bu nedenle daha çok ikinci tercih ilaç olarak değerlendirilmektedir. Sadece şampuan formu olup saçta 10 dakikadan uzun bırakılmaz. Gebelerde, nöbeti olanlarda ve bu ürünlere hipersensitivitesi olanlarda kontrendikedir.
İvermektin
Topikal ivermektin %0,5 losyon, kas hücrelerinde klorür artışı sağlayarak hiperpolarizasyon ve felç oluşturur. Tek bir uygulama ile çalışır. Topikal uygulamadan sonra sadece az miktarda sistemik emilim vardır. Ancak sınırlı klinik deneyim ve maliyeti nedeniyle üçüncü basamak bir ajan olarak kullanılmalıdır.
Malathion
Malathion %0,5, arthropodlarda solunum felci oluşturan bir organofosfat kolinesteraz inhibitörüdür. İyi bir güvenlik marjına sahiptir ancak hoş olmayan bir koku içerir ve 8 ila 12 saatlik bir tedavi süresi gerektirir. Malatyon, diğer pedikülositlere dirençten kuvvetle şüphelenilen vakalarda kullanılmalıdır. Lindan şampuanı gibi malatyonunda yenidoğanlarda, bebeklerde ve küçük çocuklarda kullanımı endike değildir.
Benzil alkol (İsopropanol)
İsopropanol içinde %0.5’lik malatyon saç bitinin tedavisinde FDA onayı almıştır. Bir
organofosfattır (asetil kolin esteraz inhibitörü). Artropodda respiratuvar paraliziye neden olmaktadır. Losyon şeklinde ticari kullanıma sunulmuş formülasyonları vardır. Kuru saça saç ve saçlı deri ıslanana kadar uygulanır ve 8- 12 saat bırakılır. Yüksek ovisidal aktiviteye sahiptir ancak 7-10 gün sonra yeniden uygulanmalıdır. Ürünün yüksek alkol içeriği nedeniyle yanıcılığı temel sorunlardan biridir. Bu yüzden saç kurutucu veya maşalardan uzak durulmalıdır.
Spinosad
Spinosad %0,9, 2011 yılında onaylanmış bir topikal pedikülitid ajanıdır. Hiperstimülasyonu tetikleyerek, felce neden olarak ölüme sebep olur. Permetrin ile karşılaştırıldığında 14 gün sonra eradikasyon oranının iki katı bulunmuş ve tek dozda etkili olduğu tespit edilmiştir. Diğer tedavilere uyum göstermeyen hastalar için faydalı olabilir.
Oral (Sistemik ) Tedaviler
Pediculosis için şu anda kullanılan tek oral tedavi ivermektindir. Ivermektin’in de nörotoksisite riski vardır. Klinik deneylerde etkinliği kanıtlanmış olmasına rağmen FDA tarafından pedikuloz tedavisi için onaylanmamıştır. Bitler topikal tedavilere dirençli olduğunda ikinci basamak tedavi olarak uygun olabilir.
Tüm topikal insektisitler maruziyeti kısıtlamak için duş yapmaktan ziyade saçı suya batırmak şeklinde ve vazodilatasyonu takiben gelişebilecek absorbsiyonu minimalize etmek için de ılık suyla yıkanmalı. Aynı zamanda tüm aile üyeleri de tedavi edilmelidir.
Pedikülositlerin hiçbiri %100 ovisidal olmadığı için sirkelerin sık dişli bir tarakla manuel olarak uzaklaştırılması da önerilir. Sirkelerin uzaklaştırılması güç ve zaman alıcıdır. Suyla ıslatıldıktan sonra veya şampuanlandıktan sonra uzaklaştırmak daha kolaydır. Sirkelerin saç şaftına tutunmasını önleyen bazı ürünler bu süreci daha kolaylaştırır. Mutfaklarımızda kullanılan sirke veya sirke bazlı ürünler bunun bir örneğidir.
Daha fazla reçete bilgisine buradan erişebilirsiniz.
- https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/768276
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470343/
- https://bku.tarimorman.gov.tr/Kullanim/TavsiyeArama
- https://turkdermatoloji.org.tr/media/hasta_bilgilendirme/Sac_Bitlenmesi.pdf
