Postkoital kontrasepsiyon olarak da bilinen acil kontrasepsiyon, kadınların korunmasız cinsel ilişkiden sonra istenmeyen gebelikten kaçınmalarını sağlayan bir müdahaledir. Genellikle korunmasız cinsel ilişki sonrasında olası bir gebeliğin implantasyonunu önlemek için kullanılır. Ayrıca doğum kontrol yöntemlerinin yanlış kullanılması, kondom yırtılması gibi kazalar veya başarısız olması durumunda yedek bir yöntem olarak ve cinsel saldırı mağdurlarının potansiyel gebelikten kaçınması için kullanılır.
Acil Kontrasepsiyon Kullanıldığı Durumlar
Acil kontrasepsiyon, korunmasız cinsel ilişki sonrasında gebelik riskini azaltmak amacıyla kullanılan bir yöntemdir. İşte acil kontrasepsiyonun kullanıldığı durumlar:
a. Korunmasız Cinsel İlişki
b. Kontraseptif Kullanımında Oluşan Kullanım Hataları ya da Kazalar
- Kondom yırtılması veya kadın kondomunun hatalı kullanımı
- Diyafram veya servikal başlığın yanlış yerleştirilmesi
- Kombine haplar ve yalnızca progestin içeren hapların unutulması
- Üç aylık/aylık enjeksiyon için geç kalınması
- RİA’nın (rahim içi araç) kısmen veya tamamen düşmesi
c. Yakın Bir Zamanda Olası Teratojenlere Maruz Kalma
- Canlı aşı veya sitotoksik ilaç gibi teratojenlere maruz kalma
d. Tecavüz
Acil kontrasepsiyon seçimini etkileyen birkaç faktör vardır. En önemlisi, korunmasız cinsel ilişkiden sonra başvurunun zamanlamasıdır. Daha önce belirtildiği gibi, Yuzpe ve sadece LNG yöntemlerinin etkinliği zamanla azalır ve korunmasız cinsel ilişkiden sonraki 3 gün içinde önerilir. UPA, ovulasyon henüz gerçekleşmemişse, UPSI’den sonraki 5 güne kadar en etkili yöntemdir. Ovulasyon gerçekleşmişse, bakır RİA (Cu-IUD) tek etkili yöntem olabilir. Hormonal yöntemler obez hastalarda etkisini azaltabilir ve enzim indükleyici ilaçlar kullanan kadınlarda Cu-RİA önerilmelidir. Mevcut Birleşik Krallık kılavuzları, obez hastalarda LNG dozunun iki katına çıkarılmasını (3 mg) veya yerine UPA kullanılmasını tavsiye etmektedir. ACOG, obez kadınlarda birinci basamak olarak Cu-RİA’nın kullanılmasını ve oral acil kontrasepsiyon aşırı kilolu veya obez kadınlardan mahrum bırakmamayı önermektedir, çünkü oral acil kontrasepsiyonnun etkisiz olacağı eşik ağırlığını değerlendiren yeterli güce sahip çalışmalar bulunmamaktadır.
I- Ella® (Ulipristal Asetat) 30 mg Tablet DIB s:1×1
- Zamanlama: Cinsel ilişkiden sonraki 120 saat (5 gün) içinde alınmalıdır. Ne kadar erken alınırsa, o kadar etkili olur.
- Doz: Tek doz olarak bir adet 30 mg tablet alınır.
- Yiyecek ve İçecek: Aç veya tok karnına alınabilir.
Dikkat Edilmesi Gerekenler:
- Ella, düzenli bir doğum kontrol yöntemi olarak kullanılmamalıdır.
- Korunmasız cinsel ilişki sonrası hamileliği önlemek için kullanılmalıdır.
- Eğer Ella alındıktan sonra 3 saat içinde kusma meydana gelirse, bir tablet daha alınmalıdır.
Yan Etkiler:
- Baş ağrısı
- Mide bulantısı
- Karın ağrısı
- Dönem düzensizlikleri
II-Ertes72 ® (Levonorgestrel) 1.5 mg Tablet DIB s:1×1
- Zamanlama: Korunmasız cinsel ilişkiden sonraki 72 saat (3 gün) içinde alınmalıdır. Ne kadar erken alınırsa, o kadar etkili olur.
- Doz: Tek doz olarak bir adet 1.5 mg tablet alınır.
- Yiyecek ve İçecek: Aç veya tok karnına alınabilir.
- Tekrar Kullanım: Aynı adet döngüsü içinde tekrar kullanımı önerilmez.
Tekrarlayan Cinsel İlişki
Cinsel olarak aktif kalan kadınların gebeliği önlemek için etkili kontrasepsiyona ihtiyaçları vardır.. Kılavuzlara göre, hızlı başlangıçlı hormonal kontrasepsiyon, LNG veya kombine östrojen-progestin içeren tabletler cinsel ilişkiden hemen sonra kullanılabilir, ancak kadınlar 7 gün boyunca cinsel ilişkiden kaçınmalı veya bariyer yöntemi kullanmalıdır. UPA ile ilgili farmakodinamik çalışmalardan elde edilen sınırlı kanıtlara dayanarak, FDA etiketi, acil kontrasepsiyon için UPA alımından sonra hormonal kontrasepsiyonun başlatılmasını 5 gün geciktirmeyi önermektedir. Eğer kadınlar RİA kriterlerini karşılıyor ve uzun süreli kontrasepsiyon istiyorlarsa, bakır RİA en iyi seçenek olacaktır. Hastalar hormonlu RİA olarak adlandırılan LNG-RİA’yı da tercih edebilirler. Hastalar LNG ve UPA’yı cinsel ilişkiden hemen sonra kullanabilirler, ancak bu yöntem sonrasında cinsel ilişkiye girmeye devam edeceklerse, hastanın adet dönemine kadar 14 gün boyunca bariyer yöntemi kullanmaları veya cinsel ilişkiden kaçınmaları önerilir.
Tekrarlanan Kullanım Güvenliği
Tekrarlanan kullanımın güvenliği konusunda yeterli veri mevcut değildir. Acil kontrasepsiyon hapları, ovulasyonu geciktirerek gebeliği önlediği için, ek korunmasız cinsel ilişki durumunda gebelik sonunda gerçekleşebilir. Bu nedenle, LNG ve UPA’nın yarı ömrü 24 ila 32 saat arasında olduğundan, son kullanımın üzerinden 24 saatten fazla zaman geçtiğinde tekrar EC kullanılması önerilmektedir. Sadece LNG ile acil kontrasepsiyon yönteminin kullanıldığı bir çalışmada, 100 kadın-yıl başına 11 gebelik oranı ve tolere edilebilir yan etkiler bildirilmiştir. Haftalık 30 mg dozunda UPA kullanımıyla ilgili 8 haftalık bir başka çalışmada, ovulasyonun geciktiği ancak çoğu kadında sonunda gerçekleştiği gösterilmiştir. Kadınlar, düzenli yöntemlere kıyasla daha yüksek seviyelerde toplam hormonlara maruz kalma riski altında olup, düzensiz kanama ve karın krampları gibi daha fazla yan etki yaşayabilirler.
Takip
ACOG’un acil kontrasepsiyon (EC) ile ilgili uygulama bültenine göre, planlanmış bir takip gerekli değildir. Acil kontrasepsiyon kullanan kadınlara, etkili sürekli doğum kontrol yöntemleri ve gerekli görüldüğünde uygun cinsel yolla bulaşan enfeksiyon testleri hakkında bilgi sağlanmalıdır. Hormonal yöntemlerle ovulasyonun gecikmesi nedeniyle beklenen adet dönemlerinde bazı gecikmeler kaçınılmazdır. Bu nedenle, adet döngüsünde 7 günden fazla bir gecikme olması durumunda, kadınların tıbbi değerlendirme için geri dönmeleri ve gebelik ihtimalini ekarte etmeleri konusunda bilgilendirilmeleri önemlidir. Kadınlar, alt karın ağrısı veya sürekli düzensiz kanama bildirirse, bu durumlar ektopik gebelik veya kendiliğinden gebelik kaybı nedeniyle olabilir ve klinik değerlendirme düşünülmelidir.
| Z30 | Doğum kontrolu yöntemi |
| Z30.0 | Doğum kontrolünde genel danışma ve öneri |
| Z30.1 | Rahim içi aracın yerleştirilmesi |
| Z30.2 | Kısırlaştırma |
| Z30.3 | Menstrüel uzaklaştırma |
| Z30.4 | Doğum kontrol ilaçlarının gözetimi |
| Z30.5 | Rahim içi aracın gözetimi |
| Z30.8 | Doğum kontrol yöntemi, diğer |
| Z30.9 | Doğum kontrol yönetimi, tanımlanmamış |
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK559157/
- https://www.ttb.org.tr/STED/sted0302/acil.pdf
- https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/521632
