Gerilim Tipi Baş ağrısı (GTBA) bütün primer baş ağrıları içinde en sık rastlanılan baş ağrısıdır. Yaşam boyu prevalansı %44-86 arasında değişir. Hekime başvuru sıralamasında migrenden sonra gelir. Bunun nedeni, bu hastaların daha az tıbbi yardım arama gereksinimi duymalarıdır.
Baş ağrısı genellikle iki taraflıdır ve ağrının karakteri çoğunlukla zonklayıcı olmayan tipte sıkıştırıcı, basıcı veya doluluk hissi şeklinde tanımlanır. Hastaların pek çoğunda baş ağrısı orta şiddeti geçmez, günlük fiziksel aktivitelerle şiddetlendiği pek görülmez, bulantı ve/veya kusmanın eşlik etmesi beklenmez. Ağrı alın bölgesinde, başın arkası ve ense bölgesinde olabileceği gibi, aynı anda başın tamamında da olabilir.
Patofizyolojik mekanizmalar açık değildir. Birkaç faktörün baş ağrısı ataklarını provoke ettiği ya da şiddetlendirdiği gösterilmiştir;
- Stres
- Gerilim
- Depresif ve kaygılı duygu durumu
- Yorgunluk
- Gürültü
- Uykusuzluk ya da çok uyumak
- Açlık
- Adet görme
- Aşırı kafein alım
- Düzensiz beslenme
- Dehidratasyon
- Ağır egzersiz
- Kadınlarda erkeklere göre daha sık görülür.
- Genellikle yirmili yaşlarda başlar. Orta yaşlarda daha sık görülürken, yaşla birlikte görülme sıklığı azalır.
- İster gerilim tipi baş ağrısı için, isterse de migren tipi baş ağrısı için olsun, ağrı kesicileri sık kullanmak (triptan ve kombine ağrı kesiciler için ayda 10’dan, basit ağrı kesiciler için ayda 15’ten fazla) baş ağrısını kronik günlük ve süreğen hale getirebilir.
- Tetikleyicilerden ve ağrı kesici aşırı kullanımından uzak durmak gerilim tipi baş ağrılarının çoğu kez önüne geçmektedir. Tersi durumda ise gerilim baş ağrısı sıklığı giderek artmakta ayrıca baş ağrısının kronik hale gelmesine neden olabilmektedir.
ICHD-3 sınıflamasında aşağıdaki gibi sınıflandırılmıştır:
- Seyrek epizodik GTBA (ayda 1 günden az)
- Sık epizodik GTBA (ayda 15 günden az, 30 dak- 7 gün)
- Kronik GTBA (ayda 15 gün veya daha fazla süreklilik gösteren, saatler süren veya devamlı olan)
- Olası GTBA
Gerilim tipi baş ağrısı yaşayan hastaların çoğu baş ağrısının şiddetinin az olmasından dolayı hekime baş vurmazlar ve ağrı kesicilere kullanarak çözüm bulmaya çalışırlar. Ancak sık gerilim baş ağrısı yaşayan (ayda 1 ile 15 gün) hastalar ya da kronikleşmiş (son 3 ayda, ayda 15 günden çok) gerilim bağ ağrılı hastalar, günlük yaşamlarının olumsuz etkilenmesi nedeni ile hekime başvururlar.
Gerilim baş ağrılı hastaların muayenesinde, alın, şakaklar, çene, boyun ve omuz kaslarında hassas tetik noktalar saptanabilir. Ayrıca gerilim baş ağrısı olan hastalarda çene eklemi sorunları, diş sorunları ve diş sıkma sorunlarının sık olduğu ve baş ağrısı sıklığını arttırdığı unutulmamalıdır. Özellikle uyku apnesi ve hipertansiyon hastalarında, sabah saatlerinde ortaya çıkan baş ağrılarını gerilim tipi baş ağrılarını taklit edebilirler. Bu nedenle, düzenli tansiyon ölçümleri ile hipertanisyon olup olmadığı takip edilmeli, uykuda horlama, uykuda nefes durması ve gündüz aşırı uykululuk gibi uyku apnesini düşündürecek yakınmaların olup olmadığı mutlaka sorgulanmalıdır. Gerilim tipi baş ağrılı hastalarda kaygı bozuklukları (anksiyete) ve depresyon gibi psikiyatrik sorunların varlığı da sık görülür. Bu nedenle, gerilim baş ağrılı hastalarda kısa da olsa, psikiyatrik değerlendirme tedavinin planlanmasında oldukça önemlidir.
Tanı kliniktir. Uluslararası Baş Ağrısı Bozuklukları Sınıflandırması (ICHD) tarafından önerilen tanı kriterleri tipik migren özelliklerini taşımayan iki taraflı, baskıcı ve hafif ağrıya dayanmaktadır.
Gerilim tipi baş ağrısı için Uluslararası Baş Ağrısı Bozuklukları Sınıflandırması (ICHD) Kriterleri
Seyrek Epizodik GTBA Tanı Kriterleri
A. Ayda bir günden seyrek (yılda 12 günden az) ortaya çıkan ve B-D kriterlerine uyan en az 10 atak
B. 30 dakikadan 7 güne kadar süren baş ağrısı
C. Baş ağrısının aşağıdaki özelliklerden en az ikisine sahip olması:
1. Bilateral yerleşim
2. Sıkıştırıcı/basıcı (zonklayıcı olmayan nitelik)
3. Hafif veya orta şiddet
4. Yürüme ya da merdiven çıkma gibi günlük fiziksel aktivitelerle şiddetlenmemesi
D. Aşağıdakilerden her ikisinin bulunması:
1. Bulantı ya da kusmanın olmaması (iştahsızlık olabilir)
2. Fotofobi ya da fonofobiden sadece birinin olması
E. Başağrısının başka bir bozukluğa bağlanamaması
Sık Epizodik GTBA Tanı Kriterleri
A. En az üç aydan beri, ayda bir gün veya daha sık, ancak 15 günden az ortaya
çıkan (yılda 12 gün veya daha fazla ve yılda 180 günden az) ve B-D kriterlerini
karşılayan en az 10 atak
B. Otuz dakikadan 7 güne kadar süren başağrısı
C. Başağrısının aşağıdaki özelliklerden en az ikisine sahip olması:
1. Bilateral yerleşim
2. Sıkıştırıcı/basıcı (zonklayıcı olmayan nitelik)
3. Hafif veya orta şiddet
4. Yürüme ya da merdiven çıkma gibi günlük fiziksel aktivitelerle
şiddetlenmemesi
D. Aşağıdakilerden her ikisinin bulunması:
1. Bulantı ya da kusmanın olmaması (iştahsızlık olabilir)
2. Fotofobi ya da fonofobiden sadece birinin olması
E. Başağrısının başka bir bozukluğa bağlanamaması
Sekonder baş ağrısı nedenleri açısından dikkatli olunmalıdır. Ayırıcı tanıda özellikle beyin omurilik sıvısı basınç değişikliği, arteryovenöz malformasyon, anevrizma, karotis arter diseksiyonu, Lyme hastalığı, Arnold Chiari malformasyonu ve ilaç aşırı kullanımı baş ağrısının öykü özellikleri ve nörolojik bulguları açısından değerlendirilmelidir.Tanı net ise ileri görüntülemeye gerek yoktur. Fakat bir çok hastalık gerilim tipi baş ağrısına benzer bir baş ağrısı tablosu ile ortaya çıkabilir. Bu nedenle, bir kişideki baş ağrısı gerilim tipi baş ağrısı özelliklerini taşısa bile, eğer hastanın hikayesinde, muayenesinde, ağrı özelliklerinde kuşkulu durumlar var ise beyin görüntüleme yöntemlerine ve ileri incelemelere başvurmak gerekebilir. Ayrıca yakın zamanda başlayan bir baş ağrısı, GTBA tanı kriterlerini eksiksiz karşılasa da hasta yakından izlenmeli ve gerekirse nörogörüntüleme yapılmalıdır.
Gerilim tipi baş ağrısında tedavi, ilaç tedavileri ve ilaç dışı tedavi yöntemleri olarak kabaca ikiye ayrılabilir. İlaç tedavileri de akut atağı gideren tedaviler ve koruyucu tedaviler olarak ayrılabilir.
1.Akut Atak Tedavileri
- Baş ağrısı atakları sırasında, ağrı atağını atlatmak amacı ile kullanılır. Hepimizin bildiği ve günlük yaşamda pek çok nedenle sıkça kullandığı basit analjezikler ve nonsteroid antiinflamatuvar ilaçlar bu amaçla sıklıkla kullanılırlar.
- Kafein, kodein ve fenobarbital içeren kombine analjezikler ikincil seçimdir.
- Migren tedavisinde kullanılan triptan grubu ilaçların ve kas gevşeticiler ve opioidlerin gerilim tipi baş ağrısı ataklarını tedavi etme özelliği yoktur, kullanılmamalıdır.
- İlaç aşırı kullanım baş ağrısı gelişmesini önlemek için analjeziklerin aşırı doz ve sıklıkta kullanımından kaçınmak esastır. Akut tedaviler haftada iki günden fazla kullanılmamalıdır.
- Ayrıca bilinçsiz ve sık ağrı kesici kullanımı yan etkileri nedeni ile başka organlara zarar verebileceği gibi, bir süre sonra baş ağrısını kronik ve günlük hale getirebilir.
Akut Atak Tedavisinde Önerilen İlaçlar ve Dozları
Basit analjezikler
- ASA 500-1000 mg
- Parasetamol 500-1000 mg
- Metamizol 500-1000 mg
Nonsteroid antiinflamatuvar ilaçlar
- İbuprofen 200-800 mg
- Naproksen sodyum 275-550 mg
- Ketoprofen 12,5-50 mg
- Diklofenak 12,5-100 mg
- COX-2 inhibitörleri 200-400 mg
Kombinasyonlar
- ASA + kafein
- Parasetamol + kafein
- ASA + parasetamol + kafein
- ASA + kafein + fenobarbital
2. Koruyucu Tedaviler
Baş ağrısı sık olarak ortaya çıkmaya başladıysa ya da sosyal yaşamı ciddi olarak etkiliyorsa koruyucu tedaviler düşünülmelidir. Koruyucu tedavinin amacı, baş ağrısı ataklarının sıklığını, şiddetini ve süresini azaltmaktır. Ayrıca zamanında, doğru koruyucu tedavileri, yeterli süre ve dozda kullanmak baş ağrısının kronikleşmesinin ve ağrı kesici aşırı kullanımının da önüne geçilmesini sağlayacaktır.
Eğer GTBA;
- Haftada iki günden daha sık ortaya çıkıyorsa
- Baş ağrısı süresi 4 saatten uzunsa
- Günlük yaşam aktivitelerinde kısıtlılığa yol açıyorsa
- Atak tedavisi ilaçlarının aşırı kullanımı varsa
- Atakta kullanılan ilaçlara duyarlılık veya kontrendikasyon mevcutsa
profilaktik tedavi önerilir.
Trisiklik antidepresan amitriptilin kronik GTBA tedavisinde ilk seçenek ilaçtır.
Mirtazapin ve venlafaksin ikinci seçenek; klomipramin, maprotilin üçüncü
seçenek ilaçlardır. Sadece amitriptilin A grubu, diğerleri ise B grubu önerilen
ilaçlardır. Profilaktik ilaçların etkinliği sıklıkla sınırlıdır ve yan etkilerle tedavi
aksatılabilir.
- https://www.noroloji.org.tr/TNDData/Uploads/files/ba%C5%9F%20a%C4%9Fr%C4%B1s%C4%B1.pdf
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7016102/
- https://basagrisimerkezi.com/tr/urunler-altgrup/gerilim-tipi/2/
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7016102/
