Aktif Kömür Uygulaması Akıl Kartı

Zehirlenme olgularında temel tedavi yaklaşımlarından birisi zehri uzaklaştırma absorbsiyonu azaltma/engellemedir. Bu amaçla acil serviste en sık gastrik lavaj ve aktif karbon (aktif kömür) uygulamasını kullanılmaktayız. Aktif karbon uygulaması ile toksinlerin kimyasal olarak aktif karbona bağlanarak emilimini azaltılması hedeflenmektedir. Aktif kömürün optimal dozu bilinmemektedir. Aktif kömürün uygulama şekli ve süresi ile ilgili çok sayıda çalışma mevcuttur. Bu tartışma konularının tümüne değinmeyeceğiz fakat klinik kullanımda aktif kömür uygulamasının ilk 1 saat içerisinde uygulanmasının yeterli olduğunu ifade eden çalışmalar giderek artmaktadır.

“Tüm maddeler zehirdir. İlacı zehirden ayıran dozudur.”
                                              Paraselsus (1493-1541)

Etki Başlangıcı: Alım sonrası
Etki süresi: Atılıma Kadar
Yarılanma Ömrü (t½): Atılıma Kadar
Metabolizma: Emilmez
Atılım: GİS

Aktif kömür, GI yolu içinde emilmediği için sistemik absorpsiyon için herhangi bir terapötik indeks mevcut değildir.

Aqua-Carbo 50g/240 ml Kullanıma Hazır Sulu Aktif Karbon İçeren Oral Süspansiyon

Aktif Karbon (Aktif Kömür) hindistan cevizi kabuğu odun kömür yada bazı diğer maddelerin yüksek ısı altında işlenmesi ile oluşan maddelerdir. Aktif kömürler oldukça yüksek gözenek yapısına ve yüzey alanına (1000 m2/gr) sahiptir. Bu sayede oral alınan toksik bazı maddeleri  yüksek oranda tutma ve bağlama yeteneği sahiptir. Katı-sıvı karışım şeklinde kullanıma sunulmaktadır. Ağız yoluyla uygulanmalıdır ve kullanılmadan önce kuvvetlice çalkalanmalıdır. Hastalar tarafından tolere edilebilinmesi değişken olmaktadır. Bazı hastalar bu maddeyi çok rahat tolere edebilirken bazı hastalarda kusma ve değişik reaksiyonlarla gereken dozu almaları zorlaşmaktadır. 1960’larda rutin olarak zehirlenmelerde kullanılmaya başlanmış, günümüzde de rutin olmasa da halen kullanımı devam etmektedir.

Aktif Kömürün Etkili ve Etkisiz Olduğu Toksik Ajanlar

Aktif karbon bazı maddelerde oldukça etkili iken bazı maddelerde de etkisi hiç yok denilecek kadar azdır yada etkisizdir. Aktif karbonun etkili yada etkisiz olduğu maddeleri kabaca aşağıdaki gibi sıralayabiliriz.

• Aktif karbon veya bileşimindeki maddelere karşı alerjisi olanlarda kullanılmamalıdır.
•  Bilinç düzeyi iyi olmayan entübe olmamış hastalar.
• Aspirasyon riski olan hastalar.
• GI perforasyon veya kanama tehdidi yüksek olan hastalar
• Endoskopik görüntülemeyi engelleyebileceğinden endoskopinin yapılması planlan hastalar olduğun
• Bağırsak tıkanıklığı varlığında
• Metaller, asitler, alkaliler, elektrolitler veya alkoller gibi sindirilen toksini anlamlı bir şekilde adsorbe etmediği biliniyorsa

Aktif karbon uygulaması kabaca zehirlenmeye maruz kalınan ilk 1 saat içerisinde uygulandığında etkili olduğu maddelerde iyi sonuçlar verebilmektedir. Ancak 1 saat sonrası uygulamalarda etkisi hızla azalmaktadır. Bu yüzden zehirli olduğu düşünülen maddenin alımından sonra mümkün olan en kısa sürede, tek başına ya da gastrik boşaltımdan önce ve/veya sonra kullanılmalıdır. Aktif kömrü için en uygun doz bilinmemekle birlikte klinik deneyimlere göre hastane öncesi alanda tek doz 1 gr/kg  (max.100 gr) dozunda uygulanmaktadır. Bazı nadir durumlarda hastane ortamında belli aralıklarla tekrarlanarak uygulanabilmektedir. Aktif karbon uygulaması mümkünse orogastrik lavaj sonrasında orogastrikten veya nazogastrik katater takılarak mideye verilmek suretiyle veya hastanın direk oral içmesi sağlanmalıdır. Bunun yapılamadığı durumlarda sıvı aktif karbon direkt hastaya içirilebilir. Özellikle aspirasyon en önemli komplikasyonlarından biridir. Bebekler kullanımı çok sınırlıdır kullanılması durumunda azami dikkat edilmelidir. Çikolata, konsantre meyve suyu gibi aromalı maddeler ya da bentonit, karboksimetilselüloz gibi kıvam arttırıcı maddeler, aktif kömürün tadını iyileştirebilir.

Tek seferde uygulama:

• 12 yaş üzeri ve yetişkinler için: 1 gr/kg  (max.100 gr) genelde 25-100 gram aktif kömür
• Çocuklar için: Pediatrik doz, çocuğun yaşına ve vücut ağırlığına göre ayarlanmalıdır.
  -1-12 yaş arasındaki çocuklar : 25-50 gram aktif kömür
  -1 yaş altındaki çocuklar : 0.5 g – 1.0 g/kg aktif kömür

Tekrarlayan Doz

Aktif kömrü için en uygun doz bilinmemekle birlikte klinik deneyimlere göre erişkinler için
50-100 gram aktif kömür uygulaması ve takiben saat başı, 2 saatte bir ya da 4 saatte bir 12.5 g/sa dozunda uygulamanın tekrarlanması önerilmektedir.
1-5 yaş arasındaki çocuklarda başlangıç dozu 10-25 gram aktif kömür olup uygulamanın
klinik yanıta göre 2.5-6 gram (0.25 g/kg) dozunda saat başı, 2 saatte bir ya da 4 saatte bir
tekrarlanması önerilmektedir.

• Karbamazepin
• Diazepam
• Fenobarbital
• Salisilat
• Trisiklik antidepressanlar
• Teofilin
• Salisilatlar
• Digital
• Fenitoin
• Kinin
• Dapson

• Pulmoner aspirasyon  ve buna bağlı aspirasyon pnömonisi, aktif kömür uygulamasının en ciddi riskidir. Yanlış yerleştirilmiş nazogastrik tüpler ciddi solunum sorunlarına ve hatta ölüme neden olabilir. Bu nedenle, aktif kömür uygulamasından önce yeterli bir hava yolu değerlendirmesi yapılmalıdır.
• Bilinç düzeyi düşük olan hastalarda, sağlayıcılar hava yolu koruması için entübasyonun risk-fayda oranını ve aktif kömürün terapötik faydalarını göz önünde bulundurmalıdır.
• Kusma aktif kömürün hızlı uygulanmasıyla daha sık meydana gelir ve aktif kömüre sorbitol eklendiğinde kusma riski artar. Hastalar mental durum değişiklikleri ve kusma meydana gelirse hava yolu korumasının devam etmesi açısından izlenmelidir.
• Kusma yaygın bir yan etki olmakla birlikte, aktif kömür uygulamasından sonra barsak tıkanıklıkları gibi daha önemli gastrointestinal komplikasyonlar bildirilmiştir.

Sıklığı bilinmeyen etkiler
• Mide içeriğinin ya da kömürün akciğerlere kaçması (aspirasyon)
• Kusma
• İshal
• Karın şişliği
• Barsak tıkanması
• Apandisit
• Dışkının siyah renk alması
• Katartiklerle (sorbitol, mannitol, magnezyum sülfat gibi müshil özellikte maddeler) eş
zamanlı uygulama halinde kanda potasyum seviyesinin yüksek olması (hipernatremi),
kanda potasyum seviyesinin düşük olması (hipokalemi), kanda magnezyum seviyesinin yüksek olması (hipermagnezemi)

Pulmoner aspirasyon ve sonuçta ortaya çıkan aspirasyon pnömonisi, aktif kömür uygulamasının en çok ilgili riskleridir.

Sistemik olarak absorbe edilmediğinden önemli bir toksisite oluşturmaz.

Gebelik kategorisi C dir.

Anne sütü ile atılmamaktadır.

• Aqua-Carbo 50g/240 ml Kullanıma Hazır Sulu Aktif Karbon İçeren Oral Süspansiyon

• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK482294/
• https://www.ilacrehberi.com/v/aqua-carbo-50-g-240-ml-kullanima-hazir-sulu-aktif-c1a8/kub/

Zehirlenmelere Genel Yaklaşım