Doğada ki tüm canlılar oksijene ihtiyaç duyar. Ortamda ki oksijeninin kullanılamaması ya da ortamda oksijenin yetersiz oluşu canlıların hayati organlarında hasar oluşturur veya canlılığı sonlanır. İnsanlar için acil hastalık durumlarında hayati organlara O₂ sağlanması hayat kurtarıcıdır.
Oksijen; renksiz, kokusuz, tatsız bir gazdır. havadaki oksijen oranı %21′ dir. Sağlıklı bir insan için havada bulunan oksijen miktarı yeterli olmaktadır. Bazı hastalıklar da kanda dolaşan oksijen seviyesi azalır ve hipoksi gelişir. Medikal oksijen tedavisi, hipoksinin belirti ve bulgularını önlemek ve tedavi etmek için, Doğada ki oksijen konsantrasyonundan daha fazla yoğunlukta oksijenin hastalara uygulanmasını içerir.
Oksijen acil sağlık alanında kullanımı :
- Solunumu etkileyen hastalıklar ( KOAH, astım, amfizem, bronşit vb.)
- Akut inme, akut koroner sendromlar, miyokard infarktüsü,
- Travma (göğüs travması, pulmoner emboli vb.),
- Şok durumları (yetersiz perfüzyon, kan kaybı vb.),
- Kardiyak ve solunum arresti gibi pek çok acil durumda kullanılır.
Ambulans Çalışanları oksijen uygulamak için kullanılabilecek ekipman ve özellikleri iyi bilinmeli ve doğru yöntem, doğru ekipman ve doğru teknik ile uygulanmalıdır.
Ambulanslar da kullanılan oksijen tüpleri yüksek konsantrasyonda sıkıştırılmış (%99,7) oksijen içerir. Basınçlı oksijen tüpü bir regülatör sistemiyle kullanıma uygun basınçlar sağlanarak sisteme dahil edilir. Oksijen tüpleri ve regülatörlerin hatalı kullanımları nedeniyle gaz sızıntıları, kazalar, yangınlar ve tüp patlamaları meydana gelebilir. Oksijenin ortamda %23 üzerinde olması tehlikeli bir durum olup yanmayı hızlandırır. Ambulans çalışanları oksijen sistemlerinin doğru ve güvenli kullanımını bilmelidir. Bağlantısı yapılmış tüp ve regülatörün temel bileşenleri bilinmelidir.
Regülatör (Basınç Ayarlayıcı):
Oksijen tüpü içerisindeki yüksek basıncı düşürür. Sisteme daha düşük basınçla oksijen sağlar. Hasta için güvenli sunumunu sağlar. Oksijen tüpüne tam olarak monte edilmesi ve gaz kaçağı olmamalıdır. Regülatörün çıkış değeri ile manometrede okunan değerin aynı olması gerekir. Regülatör ve tüp birleştirilirken arasına teflon conta takılmalıdır. kaçak kontrol spreyi ile gaz kaçağı olup olmadığı kontrol edilir. Basınç regülatörleri ayarları ile oynanmamalıdır. Basınç değerlerinde farklılıklar varsa (yüksek basınç vs.) yetkili servis tarafından kalibrilasyonu yapılmalıdır.
Ambulans İç Kabinindeki Oksijen Sistemler:
- Oksijen Vanaları
- Hortumlar
- Oksijen Portları
- Flowmetre
- Humidifer
- Aspiratör Bağlantı Noktası
- Ventilatör Bağlantı Noktası
Hortumlar, oksijenin güvenli bir şekilde iletimini sağlayan, basınca dayanıklı, aleve dirençli ekipmanlardır. Tüp değişimi dikkatli yapılmalı, kıvrılmamalı, kaçak varsa yenisi ile yetkili serviste değişimi sağlanmalıdır. Oksijen portları; oksijen tüplerinden tıbbi cihazlara (aspiratör, mekanik ventilatör vs.) bağlantılarını sağlar. Duvardaki oksijen jakları sökülüp takılırken tüpler kapalı olmalı ve sistemdeki gaz humidiferden boşaltılmalıdır. Flowmetre; oksijenin dakikadaki akış hızını (litre olarak) ayarlar. Humidifer (nemlendirme haznesi) ile flowmetre birbirine entegredir. Nemlendirme için distile su kullanılmalı günlük değiştirilmelidir.
Ambulanslarda Kullanılan Oksijen Düzenekleri:
Jaklı Sistem: Ambulansta oksijen tüpleri kabin dışındadır. Değişim kabin dışında gerçekleştirilir. Kontrol kabin içinden sağlanır. Regülatörün direkt tüpe bağlıdır.Oksijen tüpü ile regülatör arasında herhangi bir ek bağlantı bulunmaz. Kabin içinde A ve B konumu olan bir tüp seçim vanası mevcuttur. A ve B regülatörleri işaretlenir. Ambulans çalışanı hangi tüpü kullanacaksa tüp vana o konumda olmalıdır.
Kamçılı Sistem: Oksijen tüpleri ambulans kabini içindedir. Tüp değişimi ve kontrolleri kabin içinde yapılır. Regülatörle tüp arasında ayrı bir bağlantı hortumu mevcuttur. regülatörler direkt tüpe bağlı değildir.
Pnomotik Sistem: Oksijen tüpleri ambulans kabini dışında yer alır.Tüp değişimi kabin dışında yapılır. Regülatör direkt oksijen tüpüne bağlanır.Ambulans kabin içinde A ve B konumu olan bir tüp seçim vanası var ise jaklı sistemdeki gibi kullanılır. ”Önce A tüpü açılır duvardaki vana A konumunda olmalıdır. Tüp bittiğinde A konumu B ye getirilir ve B tüpü açılır.”
Oksijen Tüpümün Değiştirilmesi:
Acil Durumlarda Alınması Gereken Önlemler:
- Yüksek basınç, sızıntı tespiti halinde oksijen sistemi kapalı duruma getirilmeli, oksijen kesinlikle kullanılmamalı, etkileşime gireceği kimyasal, yağ vb. maddelere maruziyet önlenmeli, statik elektrik ve diğer elektrik risklerine karşı önlem alınmalı, ambulans havalandırılmalı, hasta, hasta yakını, çalışanlar ve stajyerin tahliyesi sağlanmalı ve derhal ilgili kişi/ birime haber verilmelidir.
- Oksijen tüplerinin uzun süreli sıcaklığa maruz kalması (güneş, ısıtma sistemi vb) durumunda sıcaklığın düşmesi için maruziyet kesilmeli ve havalandırma yapılmalıdır.
- Oksijen tüplerinin uzun süreli düşük sıcaklığa maruz kalması durumunda doğrudan sıcaklığa maruz bırakılmadan, aracın ısıtma sistemi ile kademeli olarak sıcaklığın yükseltilmesi sağlanmalıdır.
- Parlama, patlama ve yangın durumunda hızlı bir şekilde tahliye sağlanmalı ve güvenli alan oluşturulmalı, ilgili birimlere (İtfaiye, KKM Sorumlu Hekimi/Şefine) haber verilmelidir.
- Oksijen tüpü, sistemleri ve kullanımı sırasında oluşabilecek acil durumlar, alınması gereken önlemler ve sorumlular belirlenerek; kurumun acil durum planı kapsamına alınmalıdır.
