Alçı ve ateller, iskelet sistemi yaralanmalarının tedavisinde uzun bir geçmişe sahiptir. İlk ateller, M.Ö. 1500’lü yıllardan beri kullanılmaktadır ve yapraklar, sazlar, bambu ve keten yastıklı kabuklar gibi malzemelerden yapılmıştır. Alçının bu alanda kullanılmasıyla alçı dışında kullanılan sabitleme yöntemlerinin birçok dezavantajı alçı sargılarla giderilmiştir.
Halk arasında “alçı” olarak adlandırılan bu sabitleme işlemi, kırık kemiklerin veya aşırı incinmiş yumuşak dokuların alçı, pamuk ve sargı bezi ile sabitlenerek hareketsiz kalması için yapılır. Eğer alçı sargılanan bölge tamamen kaplanmıyorsa, bu durumda kullanılan sabitleme yöntemine “atel” denir. Alçı ve ateller şu nedenlerle kullanılır:
- Kırığın iyileşmesi için: Kırığın tipine bağlı olarak, kaynama sürecine kadar veya ameliyat edilene kadar kırığın hareketsiz kalmasını sağlar.
- Eklem çıkıklarında: Yerine oturtulan eklem çıkıklarında eklemi istirahate almak için kullanılır.
- Yaralanma ve şişliklerde: Eklemde ciddi incinme, yaralanma, şişlik veya delici yaralanma durumlarında kullanılabilir.
- İltihabi durumlarda: Eklemde ciddi mikrobik veya iltihabi durumlar varsa, bu yöntem kullanılabilir.
Alçı ve ateller, yaralı bölgenin sabitlenmesini sağlayarak iyileşme sürecini destekler ve hastanın ağrısını azaltır. Bu yöntemler, yaralanma tipine ve hastanın durumuna göre tedavi ekibi tarafından belirlenir ve uygulanır.
Acil serviste en sık kullanılan atel türleri;
- Omuz sargısı
- Velpo Bandajı
- Kol Askı Ateli
- Sekiz bandajı (Klavikula Sargısı)
- Uzun Kol Ateli
- Volar Önkol Ateli
- Uzun kol Posterior Atel
- Sugar tong Ateli (Şeker Maşası Ateli)
- Cock Up Ateli
- Parmak Ateli
- Diz Ateli
- Posterior Ayak Ateli
- Ayak Bileği Üzengi Ateli
Velpo Bandajı
Velpeau bandajı ilk kez Alfred Armand Louis Marie Velpeau tarafından 1853 yılında tarif edilmiştir. Velpeau bandaj omuz bölgesindeki kırık ve çıkıklarda, sternoklavikular dislokasyonlarda, akromioklaviküler dislokasyonlarda, klavikula, akromiyon, skapula ve
humerus kırıklarında kolu gövdeye tespit ederek kolun ve omuzun hareketine izin vermeyecek şekilde sabitleyen bir tedavi yöntemidir.
Omuz Askısı
Omuz askı ateli de denir. Velcro bir bandaj ile kolu askı pozisyonunda tutarken kola hafif bir sabitleyerek yapılır. Geniş bir bandaj bir parçası kolu toraksa sararak omuzu abduksiyonda tutarken diğer parça önde olup el bileğini göğüse bağlar ve omuzu iç rotasyonda tutar. Bu sargı klavikula ve benign yerleşimli humerus kırığı gibi omuz kırıkları ve omuz çıkıklarında kullanışlıdır.
Kol Askı Ateli
Üst ekstremite yaralanmalarında rahatlatıcı ve hareket azaltıcı olarak, üst ekstremiteye bir miktar destek ve sabitleme sağlar. Çıkıksız radius başı kırıkları gibi bazı durumlarda tek başına kullanılabilir.
Klavikula Bandajı (Sekiz Bandajı)
Klavikulanın 8 bandajı tarihsel bir isimlendirme dir. Uzun zamandan beri klavikula kırıklarına uygun kullanıla gelen bir yöntem olmasına karşın aslında kırık parçaların düzeltilmesinde etkisizdir ve basit kol sargısından farklı klinik sonuç vermez. Sekiz bandaj, brakial pleksusa bası sonucunda yeniden düzeltme gerektiren durumlara sebep olmaktadır. Üstelik hastalar için konforsuz bir ateldir. Omuz bandajı ve kol askısı daha iyi bir yöntemdir.
Kısa Ön Kol Ateli
Kısa ön kol ateli, el bileği ile ön kolun ulnar ve ya radial yarısını sabitleyen ateldir.
Ulnar atel ön kol ateli, elin ve ön kolun ulnar yüzünde seyreder ve 5. parmağın hemen proksimalinden başlayıp ön kol ulnar yüzünde dirseğe yakın sonlanır. Atel ekstensör ve fleksör yüzden 4. ve 5. parmakları kapsayacak genişlikte olmalıdır. Atel yerleştirildiğinde 4. ve 5. parmaklar bitişik duruma geleceğinden cilt tahrişinin engellenmesi için araya destek konulmalıdır. Metakarpofalengeal eklemler ve interfalengeal eklemler hafif fleksiyonda olmalıdır. Atel bir önkol askısıyla desteklenebilir. Bu atel 4. ve 5. parmak kırıkları ile bunların metakarp kırıklarında kullanılabilir (boksör kırığı dahil). Atelin diğer versiyonu, kısa radial ön kol atel, benzer bir tasarıma sahiptir fakat ön kol ve elin radial tarafındanuzanıp işaret ve orta parmağın benzer yaralanmalarında kullanılabilir, baş parmağın geçebileceği bir delik olacak şekilde tasarlanır.
Üst Ekstremite Ulnar Sandviç/ Gutter Ateli
4. ve 5. parmağın yaralanmalarında, 4 ve 5. metakarp yaralanmalarda uygulanır.
Baş Parmak destekli ön kol ateli
Baş parmak ateli, baş parmağı ve el bileğini tespit eder. Bu atel skafoid, baş parmak proksimal falanksı ya da metakarp kırıkları için kullanılır. Baş parmak ateli ön kolun radial yüzünü ve baş parmağı içine alabilecek genişlikte tasarlanabilir fakat daha pratik olarak ateli iki parçadan yapmaktır. El bileğinden geçen ek parça ekstensör yüzde metakarp başından antekubital fossanın hemen altına kadar ilerler. Yaklaşık 3,5 cm’lik daha dar baş parmak parçası metakarpın dış yüzünden el bileğinin ekstensör yüzüne uzanır ve ilk parçanın üzerine biner.
Başparmak destekli atel hazırlanırken ele verilecek en uygun pozisyonda el bileği doğal pozisyondayken, opposizyondaki baş parmak işaret parmağı ile ‘ok’ işareti yapar biçimde olmalıdır. Bu pozisyon iki parmağın birlikte bir şey tutarken ki pozisyonuna yakındır ve hasta açısından daha fonksiyoneldir.
Üst Ekstremite Volar Kısa Kol Ateli
Karpal, metakarpal ve falangeal yaralanmalar, ön kolun laserasyonu ve el bileği burkulmalarında kullanılabilir. Falanks ve metakarp yaralanmaları ve tendon kesileri haricinde kısa kol atelleri distali palmar krizi geçmemelidir. Proksimaldeyse atel dirsek eklem hareketlerine engel olmamalıdır, bu nedenle antekübital fossaya kadar uygulanır.
Uzun Kol Ateli
Uzun kol ateli dirseği sabitler. Üst ekstremiteye askı pozisyonu sağlar (dirsek 90 derece fleksiyonda ve avuç içi karma dönük) elin ulnar yüzünden metakarp başından başlayıp ön kol ulnar yüzünden devam ederek dirseği geçer ve koltuk altına ve he men aşağısında kolun lateralinde sonlanır. Bu yöntemin hazırlanmasın da en fazla yapılan hata yetersiz uzunluk almaktır. Atel dirsekten yete rince öteye uzanmıyorsa dirsek eklemini koruyabilecek kadar kaldıraç kuvveti sağlayamayacaktır. Uzun kol ateli dirsek yaralanmalarında çıkıklı radius baş kırıklarında, suprakondiller humerus kırıklarında, dir sek çıkıklarında kullanılabilir.
Üst Ekstremite Uzun Kol Dorsal Ateli
Distal humerus, proksimal radius, proksimal ulna kırıkları ve redükte dirsek çıkıklarında uygulanabilir. Kol 90 derece fleksiyonda, el bileği nötral pozisyonda uygulanır
U Ateli (Coaptation ateli ,Sugar tung , Şeker maşası ateli, U-tung)
Sugar tong ateli dirseğin ve el bileğinde pronasyon ve supinasyon hareketini korur. Sugar tong atel elin ektensör yüzünden metakarp başından başlar ön kol ekstensör yüzünü geçip dirsekten ve humeral kondillerden döner, ön kol fleksör yüzden ve elin fleksör yüzünden devam edip metakarp başı hiza sında sona erer. Ayrıca bir kol askısıyla desteklenmelidir.
Yöntemin uzunluğu önemlidir. Atel kısa olursa bilek eklemini tespit etmede yetersiz kalır. Eğer çok uzun olursa da metakarpafalengeal eklemlerin hareketine izin vermez ve parmakları sıkarak hareketsiz kalıp kolayca şişmelerine sebep olur. Sugar tonga tel; el bileği ve ön kol kırıklarında uygulanabilir.
Cock Up Ateli (Volar destekli El Bilek Ateli)
Ön kol distalinden el bileği proksimaline kadar uzanır ve bileği dorsifleksiyonda tuta ve çıkarılabilen bir ateldir. Cock up ateli, el ve el bileği kırıklarında kullanılmamalıdır çünkü bu yaralanmalar genelde dorsifleksiyona zorlanma sonucunda meydana geldiğinden bu atel ciddi ağrılara sebep olabilir. El bileği kırıkları genellikle doğal pozisyonda atellenirken Colles kırıkları bazen düzeltildikten sonra palmar fleksiyonda tespit edilebilir.
Cock up ateli karpal tünel sendromu tedaviside en çok kullanılan atel dir. Ayrıca el bileği tendiniti ve radial sinir felcine bağlı düşük el gibi travmatik olmayan bazı durumlarda kullanılabilir. . Bazı vakalarda atelin sağlandığı pasif dorsifleksiyon elin kavranma fonksiyonunu güçlendirebilir.
Parmak ateli
Parmak ateli, parmakların sabitlenmesi için kullanılır. Bir “çekiç” veya beyzbol parmağı, ekstansör tendonun bir yırtılması ve bazen bir kırılmayı da içerir. Ameliyat gerekli olabilirken, parmak ateline yerleştirildiğinde 6-8 hafta düz tutularak iyileşebilir.
Diz Ateli
Diz tespit aracı söküp çıkarılabilen, uyluktan ayak bileğinin üzerine kadar uzanan bir sabitleme yöntemidir. Bu araç yeniden pozisyon verilebilen iki metal parçadan oluşmaktadır. Diz eklemini ekstansiyonda tam tespit eder. Bu tespit yöntemi patella ve tibial lateral-medial plato kırıkları, menisküs yaralanmaları ile ligaman yaralanma ve yırtıkları gibi çeşitli durumlarda kullanılabilir.
Diz atelinin, özellikle bir haftadan fazla ya da gençlerde iki hafta kullanılması sonucu ağrılı eklem sertliğine neden olur. Bu yüzden ortopedi tarafından izlemi, uygulamayı takip eden ilk bir hafta yapılmalıdır. Belirtilen sürelerden daha uzun endikasyon varsa ortopedi uzmanı bunu yeterli eklem hareketine izin veren destekle ya da ortezle değiştirebilir.
Jones Bandajı
Robert Jones bandajı, cerrahi müdahalenin ortaya çıkmasından önce kırığın geçici olarak desteklenmesi için bir uzuvya uygulanan yaygın bir dış ateldir. Jones bandajı uygulanırken bacak dizden düz olarak yukarı kaldırılır, pamuk ve elastik bandaj 2 kat sarılarak sabitlenir.
Alt Ekstremite Posterior Kısa Bacak Ateli
Ayak bileği burkulmaları, gerilmeleri, non-deplase kırıkları, aşil tendon rüptürü, tarsal, metatarsal ve falangeal yaralanmalarında uygulanır. Ayak bileği 90 derece dorsifleksiyonda uygulanması önemlidir. Metatarsofalangeal eklem seviyesinden başlanarak tuberositas tibiaya kadar uzatılır. Sadece metatars ve falanks yaralanmalarında parmak ucuna kadar uzatılır.
Alt Ekstremite Posterior Uzun Bacak Ateli
Diz yaralanmaları, instabil tibia ve fibula kırıklarında uygulanır. Dize yaklaşık 15 derece fleksiyon, ayak bileğine 90 derece dorsifleksiyon verilir. Ayak bileği ve topuğa daha fazla pamuk desteği basıya bağlı maserasyonu önleyecektir.
Ayak Bileği Üzengi Ateli
Ayak bileği üzengi ateli, lateral malleol kırıkları ve ayak bileği burkulmalarını tespit etmek için faydalıdır ve hastalar için uygulaması, arka bacak atelin den daha kolay ve daha az hantaldır. Ayak bileği üzengi sargısı aslında velcro kayışlarıyla yerinde tutulan hava yastıklı “sugar tong” atelidir. Arka kalıptan farklı olarak bu cihaz ağırlıkla birlikte kullanılabilecek şekilde tasarlanmıştır. İnversiyonu oldukça etkili bir şekilde sınırlar ancak normal plantar ve dorsifleksiyona izin verir. Bu özelliği ve hava yastıklarının kademeli basınç etkisi tipik sert sabitlemeye göre daha az şişlik ve ödeme, daha az eklem sertliğine ve rahat bir yürüyüşe daha hızlı dönmeye sebep olur. Ayak bileği germesi ağırlık taşımıyorken veya yıkama amacıyla çıkarıla bilir.
Kaynaklar
- https://acikerisim.sakarya.edu.tr/bitstream/handle/20.500.12619/98053/0451532.pdf?sequence=1&isAllowed=y
- https://xn--aciltp-t9a.com/acilde-kullanilan-atel-cesitleri
- https://jag.journalagent.com/travma/pdfs/UTD-12354-CASE_REPORTS-YEGINSU.pdf
- https://www.researchgate.net/profile/Recep-Oeztuerk-2/publication/343982294_Alci_ve_Atel_Uygulamalari_plaster_and_splint_applications/links/5f4c20de458515a88b91b157/Alci-ve-Atel-Uygulamalari-plaster-and-splint-applications.pdf
- https://dergi.totbid.org.tr/uploads/pdf_711.pdf
- https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/167874
