Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar (CYBE), cinsel temas yoluyla bulaşan erkek ve kadınlar arasındaki yakın fiziksel temastan kaynaklanan hastalık süreçleridir. Bu hastalık süreci bir organizmanın cinsel partnerler arasında oral, anal veya vajinal olmak üzere farklı cinsel temas yolları yoluyla bulaşmasını içerir. Bu hastalıklar akut ya da kronik olabilen, değişik özelliklerde lezyonlarla seyreden, infertilite, düşkünlük hatta ölümle sonuçlanabilen çeşitli hastalıkları kapsamaktadır.
Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonların bir kısmı döküntü ve ülserle seyrederken, bir kısmı da akıntı ya da her iki klinik tablo ile birlikte görülebilmektedir. Sifilis, genital herpes
enfeksiyonu, şankroid, granuloma inguinale ve lenfogranuloma venereum genellikle ülser ile seyrederken; gonokok ve klamidya enfeksiyonları, bakteriyel vajinozis, trikomonas
vajinalis ve vulvovajinal kandidiazis gibi bazı hastalıklar genellikle akıntı ile seyretmektedir.
Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar önemli bir halk sağlığı sorunudur. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) her yıl 357 milyon kişinin tedavi edilebilir CYBE ile enfekte olduğunu tahmin etmektedir. Ayrıca tıbbi olarak yetersiz hizmet alan popülasyonlarda giderek daha yüksek bir insidansa sahip olmaktadır.
CYBE’lar sıklıkla ko-enfeksiyon (birlikte) olarak ortaya çıkarlar. Herhangi bir cinsel yolla bulaşan hastalık tanısı konulduğunda kişi muhakkak diğer enfeksiyonlar (HIV, HBV, HPV gibi) konusunda ileri değerlendirme yapılmalı ve bilgilendirilmelidir.
Bu yazımızda, cinsel yolla bulaşan enfeksiyonları düşündüren belirti ve semptomları olan hastaların değerlendirilmesinde ve tedavisinde hekimlerin ve diğer sağlık profesyonellerinin için önemli noktaları anlatılmıştır. Yazıda CYBE hakkında tanı ve tedaviye yönelik genel bilgiler, gelecekteki sağlığın (doğurganlık dahil) korunması için, güvenli cinsel ilişki, CYBE’den korunma eğitimler ve taramalar konusunda bilgi verilmiştir.
- Birden fazla partnerle korunmasız cinsel ilişki
- CYBE geçmişine sahip olmak
- Cinsel saldırı
- Alkol kullanımı
- Fuhuş
- Eş zamanlı ek cinsel temasları olan veya önceden CYBE öyküsü olan bir cinsel partnere sahip olmak
- Eğlence amaçlı uyuşturucu kullanımı ve intravenöz uyuşturucu kullanımı.
Erkek sünnetinin, insan papilloma virüsü, genital herpes ve özellikle enfeksiyon riskinin %50 ila %60 oranında azaldığı HIV dahil olmak üzere birçok CYBE kapma olasılığını önemli ölçüde azalttığı görülmektedir.
Üretrit Servisit ve/veya Akıntı ile Başvuran CYBE
- Klamidyal Enfeksiyonlar
- Gonokokal Enfeksiyonlar
- Gonokokal Olmayan Üretrit
- Trikomonal Enfeksiyonlar
Genital Ülserle Başvuran CYBE
- Sifiliz
- Herpes
- Şankroid (Haemophilus Ducreyi)
- Lenfogronuloma Venerum
- Granuloma Inguinale
- Human-Papilloma Virüsü
Cinsel yolla bulaşan hastalıklar özellikle 15 ile 50 yaş arası populasyonda yüksek insidansa sahiptir.
Amerika Birleşik Devletleri’nde en yaygın CYBE, insan papilloma virüsü (HPV)dür. 18 ila 59 yaş arası yetişkinlerin %42’si, cinsel olarak aktif kişilerin ise %80’inin enfekte olduğu tahmin edilmektedir. Tüm toplumlarda o kadar yaygındır ki CDC raporlarına göre aşılanmamış hemen hemen tüm cinsel açıdan aktif kişileri enfekte olacağını tahmin etmektedir. İkinci sırayı ise Klamidya ardından gonore ve sifiliz vakaları izlemektedir.
Bildirilen primer ve sekonder sifiliz vakalarının %80’den fazlası erkeklerde gözlenmiştir. Bu vakaların %47’si eşcinsel ve biseksüel erkeklerde bildirilmiştir. CDC ayrıca sifiliz testi pozitif çıkan gey ve biseksüel erkeklerin %44’ünün HIV de taşıyacağını tahmin etmektedir.
HPV, özellikle erkeklerde genellikle asemptomatiktir, ancak anogenital bölgede siğillere neden olabilir. HPV servikal ve orofaringeal kanserin bilinen bir nedenidir, ancak aynı zamanda anüs, penis, vajina ve vulva kanseri gibi nispeten nadir görülen diğer malignitelerle de bağlantılıdır. HPV tipleri 6 ve 11 çok yaygındır ve en çok anogenital siğil oluşumu ile ilişkilidir. HPV tipleri 16 ve 18 ise malignite gelişimi ile bağlantılıdır.
İster poliklinikte isterse acil serviste olsun, doktorların ayrıntılı bir öykü alması gereklidir. Hekimler daha önce teşhis edilmemiş, cinsel yolla bulaşan bir enfeksiyonu düşündüren belirti ve semptomlarla başvuran hastayla etkili bir şekilde iletişim kurmak zorundadır.
Hekimler, CYBE’lerin klinik değerlendirmesi sırasında hastaya karşı nazik, seviyeli, objektif ve ön yargısız yaklaşmalıdırlar. Hekimler bu hastalara hastalıkları hakkında yardım etmeli, onları eğitmeli, tedavi ederken aynı zamanda yeniden enfeksiyonları en aza indirecek sağlıklı davranışları teşvik etmeli ve önermelidir.
Hastalardan anamnez alırken CDC tarafından yayınlanan “Cinsel yolla bulaşan hastalık tedavi kılavuzları 2021″de önerilen 5P önergesini kullanılabilir.
- Cinsel yolla bulaşan enfeksiyon öyküsü
- Partnerler
- Uygulamalar
- Gebeliğe karşı korunma
- Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlara karşı koruma
CYBE durum veya hastalık, hastalığın spesifik organizmasına, yoluna, belirtilerine ve semptomlarına bağlıdır.
CYBE’nin belirti ve semptomları, bir genital lezyon veya vajinal akıntı gibi açık olabilir ya da dizüri, alt karın ağrısı, ağrılı cinsel ilişki, adet dönemleri arasında lekelenme gibi daha az spesifik olabilir. Bu da CYBE‘nin tanınmasını zorlaştırabilir.
Etiyolojiye yönelik bütün hastalıklar ayrı bir yazı dizisinde anlatılacaktır.
Tanı için bir kısım hastalıkta kültür altın standart iken, bir kısmının tanısı klinik kriterlere dayanmakta, birçoğunda ise doku veya lezyondaki eksudanın direkt mikroskopik incelemesi, nükleik asit amplifikasyon testleri ve serolojik testler (antijen veya antikor tarama) öne çıkmaktadır.
Tanı İçin Genel Öneriler
- Hastalarda CYBE ‘nin tanınması için hekimler tarafından objektif, yargılayıcı olmayan şekilde kapsamlı bir cinsel öykü alınmalıdır.
- Çocuk doğurma potansiyeli olan bütün kadınlarda Beta-HCG bakılmalıdır çünkü gebelik durumu tedavi seçeneklerini etkileyebilir.
- Uygun olduğu şekilde meme, genital veya rektal muayene yapılmalıdır.
- Kadınlarda vajinal spekulum muayenesi, bimanuel muayene ve rektal muayeneler yapılmalıdır.
- Erkeklerde sünnetsiz hastalarda alanı tam olarak incelemek için prepisyum geri çekilmeli özellikle obez hastalarda deri kıvrımları arasındaki alanlar incelenmelidir.
- İdrar, vajinal, rektal, üretral numuneler gibi test numuneleri alınmalıdır.
- Hastanın anemnezi, semptomları, fizik muayene bulguları ve öntanıya göre tanı testleri istenmelidir.
Yapılan en yaygın laboratuvar testleri şunları içerir:
- Nükleik Asit Amplifikasyon Testi (NAAT)
- Beyin Omurilik Sıvısı (BOS)
- Floresan Treponemal Antikor Absorpsiyon Testi (FTA-ABS)
- Hızlı Plazma Reagin (RPR)
- Treponema pallidum Partikül Aglütinasyonu (TP-PA)
- Zührevi Hastalık Araştırma Laboratuvarı (VDRL)
- Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri (CDC), tüm ortamlarda sağlık hizmeti sağlayıcılarının 13 ila 64 yaş arasındaki tüm hastalarda rutin olarak HIV enfeksiyonu taraması yapmasını tavsiye etse de Acil Servis HIV enfeksiyonu taraması için rutin olarak kullanılmayan bir ortamdır. Acil serviste HIV testi rutin değildir ancak yaygın hale gelmektedir.
Tedavinin amaçları patojenin elimine edilmesi, lezyon ve semptomların ortadan kalkması, bulaştırıcılık ve rekürren enfeksiyon riskinin azaltılması ile geç dönemde görülebilecek
komplikasyonların ortadan kalkmasıdır. Uygun antimikrobiyal tedavi ile birlikte partner tedavisi ve yönetimi de kür için önemlidir. Her bir etkene yönelik tedavi ayrı ayrı anlatılacaktır. Dilerseniz 2021 yılında yayınlanan Cinsel Yolla Bulaşan Enfeksiyonlar CDC Tedavi Kılavuz Önerilerini buradan ulaşabilirisiniz.
Tedavi Ve Takip İçin Genel Öneriler
- Servisit veya üretriti düşündüren semptomları olan ve CYBE ‘ler için yüksek risk taşıyan hastalar, acil serviste gonore ve klamidya için varsayımsal olarak tedavi edilmelidir.
- Gebelik testi yapılıp hasta gebeyse hemen kadın doğum konsültasyonu veya sevk edilmeli.
- Bir CYBE teşhis edilir ve/veya şüphelenilirse, diğer CYBE’ler için de tarama yapılmalıdır.
- Chlamidya tachomatis, gonore, sifiliz, HIV enfeksiyonu gibi bildirimi zorunlu enfeksiyonların bildirimi yapılmalıdır. Bu genelde nihai laboratuvar testlerine dayanır.
- CYBE şüphesi olan tüm hastalara acil serviste önleme ve koenfeksiyonlar hakkında danışmanlık yapılmalı ve takip seçenekleri sağlanmalıdır.
- CYBE’lerin önlenmesinde yoksunluk dışında hiçbir yöntem %100 etkili olmasa da erkek lateks prezervatifleri ve kadın prezervatifleri faydalıdır.
- CYBE ile enfekte olan partnerlerin herhangi bir cinsel ilişkiye girmeden önce tedavi görmesi gerektiği tavsiye edilmelidir.
- Semptomların, uyumun ve CYBE tedavisinin giderilmesinin sağlanması için takip sağlanmalıdır.
CYBE Önlenmesi İçin Hastalara Sormak İçin Önerilen Sorular
- Partnerler ile ilgili sorular
- Şu anda cinsel olarak aktif misiniz? Hayır ise hiç cinsel olarak aktif oldunuz mu?
- Son aylarda kaç tane seks partneriniz oldu?
- Seks partnerleriniz erkek mi? Kadın mı? Yoksa her ikisi mi?
- Hamileliğin önlenmesi ile ilgili sorular
- Şu anda bir çocuk sahibi olmaya veya baba olmaya mı çalışıyorsunuz?
- Hamile kalmaktan veya eşinizin hamile kalmasından endişe duyuyor musunuz?
- Gebelikten korunuyor musunuz veya herhangi bir doğum kontrol yöntemi uyguluyor musunuz?
- Doğum kontrolü hakkında herhangi bir bilgiye ihtiyacınız var mı?
- CYBE’den korunma ile ilgili sorular
- Siz ve partneriniz CYBE’na karşı herhangi bir korunma yöntemi kullanıyor musunuz?
- Kullanmıyorsanız nedenini söyleyebilir misiniz?
- Kullanıyorsanız ne tür bir yöntem kullanıyorsunuz?
- Bu korunmayı ne sıklıkla kullanıyorsunuz? Bazen ise hangi durumlarda veya kiminle koruma kullanıyorsunuz?
- Başka sorularınız var mı veya bugün anlatmak istediğiniz CYBE’dan korunmanın başka yöntemleri var mı?
- Cinsel uygulama ile ilgili sorular
- Ne tür bir cinsel ilişkiniz var ya da ne tür cinsel ilişki yaşadınız? Genital ( vajinada penis)? Anal ( anüste penis)? Oral (penis, vajina veya anüste ağız)?
- Geçmiş CYBE öyküsü ile ilgili sorular
- Size hiçbir CYBE teşhisi kondu mu? Ne zaman? Nasıl tedavi gördünüz?
- Tekrarlayan semptomlarınız veya teşhisleriniz var mı?
- Hiç HIV veya başka bir CYBE için test yaptırdınız mı? Test yaptırmak ister misiniz?
- Mevcut partneriniz veya eski partnerleriniz herhangi bir CYBE teşhisi aldı mı veya tedavisi gördü mü?
- Evet ise aynı CYBE’lar için test edildiniz mi? Cevabınız evet ise, ne zaman test edildiniz? Teşhis neydi? Nasıl tedavi edildi?
- Tintinalli 9th edition chapter 153
- Türk Dermatoloji Derneği Cinsel Yolla Bulaşan Enfeksiyonlar Tedavi Kılavuzu
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK560808/
- https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1594637
Cinsel Yolla Bulaşan Enfeksiyonlar CDC Tedavi Kılavuz Önerileri 2021
