Fensiklidin, genellikle PCP olarak kısaltılır ve halk arasında “melek tozu” olarak bilinir. PCP ağızdan alınabilen, damardan enjekte edilebilen,soulunum yolu ile içilebilen kristal bir tozdur. Önceleri genel anestezik olarak kullanılırken sonraları halüsinojenik ve nörotoksik etkileri nedeniyle kullanımından vazgeçilmiştir. İlk kez 1950’lerde sentez edilmiş, 1963’te cerrahi anestezik olarak tıbbi kullanım alanına girmiştir. Ancak hastaların anesteziden uyanırken oryantasyon bozukluğu, ajitasyon ve deliriyum göstermesi sebebiyle tıbbi kullanımdan kaldırılmıştır.
İlk defa 1967 yılında yasadışı madde olarak kullanılmaya başlanmış, 1970’li yıllarda kullanımı yaygınlaşmıştır. Çok basit ve ucuz imal edilip, çok pahalıya pazarlanmaktadır. En sık kullanım şekli sigara ile içilmesidir. Sigara ile 2-3 mg içildiğinde 5 dakika içinde etkisi başlar ve 30 dakikada etkisi en üst düzeye ulaşır. 5 mg’dan az “düşük”, 10 mg’dan fazla “yüksek” doz olarak nitelendirilir. Etkisi 2-6 saat arasında sürebilir. Toksikasyon psikozlara, akut zihinsel sendromlara veya komaya yol açabilir. Sıkıntı, korku, zihin bulanıklığı, ajitasyona sebep olur. Hipertansiyon, ataksi, yüz ve boyun bölgesinde adale rijiditesi, hipertermi, hipersalivasyon, rabdomiyoliz, hipoglisemi, nöbetler, hipertansif kriz, koma gibi etkilere neden olmaktadır.
Uyuşturucu Bağımlılığı Uyarı Ağı’na göre 2011 yılında PCP nedeniyle 75.538 acil servis ziyareti olmuştur. Bu rakamlar 2005 yılına (14.825) kıyasla %400 artmıştır. 2011’de PCP ile ilgili acil servis ziyaretlerinin %72’si esrar, kokain, analjezikler ve anksiyolitikler gibi diğer uyuşturucularla birlikte kullanılan PCP’yi içermiştir. 2011 verielerine göre PCP nedeniyle acil servis ziyaretlerinin çoğunluğunu %69’unu erkek hastalar oluşturmuştu. Hastaların %25’i 25 ila 34 yaş arasındadır.
PCP, MSS’de hem stimülasyon hem de depresyon yapabilir. PCP, analjezi, anestezi, bilişsel kusurlar ve psikoza neden olan NMDA reseptörünün rekabetçi antagonistidir. Ayrıca PCP, dopamin ve norepinefrin alımını bloke ederek hipertansiyon, taşikardi, bronkodilatasyon ve ajitasyon gibi sempatomimetik etkilere yol açabilir. PCP ayrıca asetilkolin reseptörlerine ve GABA reseptörlerine bağlanarak sedasyon, muskarinik ve nikotinik belirtilere neden olabilir. PCP’nin Sigma reseptörünün uyarılması, uyuşukluk ve komaya neden olabilir.
PCP, 1-fenilsikloheksil-piperidin olarak da bilinir ve piperidin ile sikloheksanondan sentezlenen sentetik bir arycycloalkylamine’dir. Hacim dağılımı 6,2 L/kg ve pH değeri 8,6 ile 9,4 arasındadır. Hem suda hem de etanolde çözünür. PCP, semptomlara 0,05 mg/kg dozda başlar ve 20 mg veya daha fazla alındığında nöbetlere, komaya ve ölüme neden olabilir. Esas olarak karaciğer tarafından metabolize edilir ve %10’u böbreklerden atılır. Inhalasyon (en yaygın uygulama yolu) ve intravenöz uygulama yolları 2 ila 5 dakika içinde semptomlara neden olurken, ağız yoluyla alındığında 30 ila 60 dakika içinde semptomlar ortaya çıkar. Yarılanma ömrünün 21 saat olduğu tahmin edilmektedir, ancak semptomlar doza bağlı olarak birkaç saatten 48 saate kadar sürebilir. PCP yağda çözünür, bu da ilk kullanımdan günler ila aylar sonra lipid depolarından ve yağ dokusundan salınarak tekrarlayan, dalgalı semptomlara yol açabilir.
Doza, uygulama yoluna ve yardımcı maddelere bağlı olarak PCP komadan aşırı ajitasyona veya psikoza kadar geniş bir klinik etki yelpazesine neden olabilir. Çoğu zaman hastalar net bir öykü veremezler, bu nedenle acil sağlık personeli, aile, arkadaşlar ve tanıklardan bir öykü almaya çalışmak zorunludur. PCP’nin sokak isimlerine aşina olmak da yardımcı olabilir.
- Şiddetli ajitasyon
- Hipertermi
- Hipoksiye
- Nistagmus
- Midriyazis
- Miyozis
- Hipertansiyon
- Taşikardi
- Komadan
Nörolojik bulgular ajitasyon, konfüzyon, halüsinasyonlar, sanrılar, şiddet içeren davranışlar, nöbetler, kas sertliği, ataksi, koma içerebilir. Ayrıca bilinç değişikliği olduğu için bu hastalar travma ile başvurabilirler.
Tanı şüphe ile konur. Çoğu hastanede serum PCP seviyesi ölçülememektedir.
- Parmak ucu kan şekeri
- Tam kan sayımı
- Geniş biyokimya:BUN ve kreatinin yüksek çıkabilir.
- Kreatin kinaz PCP toksisitesi olan vakaların %70’inde yükselmiştir.
- EKG iletim anormalliklerini değerlendirmek için çekilmelidir.
- Değişen zihinsel durum için beyin BT’si çekilmelidir.
- İdrar toksikoloji taraması: Metadon, ibuprofen, venlafaksin ve klorpromazin kullanımı ile PCP için yanlış pozitiflikler ortaya çıkabilir.
- LP: MSS enfeksiyonunu ekarte etmek için
- TİT: Yüksek miyoglobin seviyeleri
Çoğu hasta PCP zehirlenmesini destekleyici bakımla atlatır. Ciddi vakalarda hava yolunun korunması için ventilatör desteği ile entübasyon gerekebilir. Solunum yolu ile PCP alımlarında gastrointestinal dekontaminasyon genellikle gereksizdir; ancak GİS yolu ile alımlarda aktif kömür, PCP’nin masif alımında faydalı olabilir. Aktif kömür tedavisine, yutulma anından itibaren yalnızca bir saat içinde başlanmalıdır. Aktif kömür dozu 1 g/kg olup maksimum doz 50 g’dır.
PCP zehirlenmesine bağlı ajitasyon, şiddet davranışı ve psikozu kontrol etmek için ilaçla sedasyon ve fiziksel kısıtlamalar gerekli olabilir. Hastayı loş ışıklı ve sessiz bir oda gibi sakin bir ortama almak önemlidir. Benzodiazepinler, PCP toksisitesi olan hastalarda kimyasal sedasyon için ilk tercih edilen ilaçlardır. Lorazepam 2 ila 4 mg intravenöz (IV) veya diazepam 5 ila 10 mg IV önerilir. Yeterli sedasyon için her 10 dakikada bir tekrarlanan dozlar gerekebilir. Benzodiazepinler ayrıca PCP kaynaklı hipertansiyon ve nöbetler için ilk basamak tedavidir. PCP toksisitesinden kaynaklanan hipertermi, psikomotor ajitasyona bağlıdır ve benzodiazepinlerle başarılı bir şekilde tedavi edilebilir.
Hafif semptomları olan hastalar, semptomsuz hale geldikten bir ila iki saat sonra taburcu edilebilir. Şiddetli semptomları veya tıbbi komplikasyonları olan hastalar monitörize bir yatağa yatırılmalıdır. PCP kullanımından sonra acil servise başvuran asemptomatik hastalar, taburcu edilmeden önce en az 6 saat gözlem altında tutulmalıdır. Tıbbi semptomları/komplikasyonları düzelmiş ancak davranışsal sorunlarının daha fazla yönetilmesi gereken hastalarda psikiyatriye konsülte edilmelidir.
İlk olarak, ajite hasta acil servise getirildiğinde sakin, loş ışıklı ve güvenli bir yere alınmalı ve yargılamayan, anlamaya çalışan ve kendine güvenli bir üslûpta sözlü olarak iletişim kurulmaya çalışılmalıdır. Mümkünse hastada madde alımı sorgulanmalıdır.
- Alımının çoğu sigara ile olduğu içim mide lavajı anlamsızdır.
- Hastada sedasyon ve fiziksel kısıtlamalar gerekli ise diazepam 5 ila 10 mg IV önerilir. Yeterli sedasyon için her 10 dakikada bir tekrarlanan dozlar gerekebilir.
- Benzodiazepinler ayrıca PCP kaynaklı hipertansiyon ve nöbetler için ilk basamak tedavidir.
- PCP toksisitesinden kaynaklanan hipertermi, psikomotor ajitasyona bağlıdır ve benzodiazepinlerle başarılı bir şekilde tedavi edilebilir.
- Solunum sıkıntısı olan hastalar entübe edilmelidir.
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK507865
- https://www.samhsa.gov/data/data-we-collect/dawn-drug-abuse-warning-network
- https://www.uptodate.com/contents/phencyclidine-pcp-intoxication-in-adults
