Folikülit, genellikle saç folikülünün enfeksiyonunu içeren yaygın bir cilt durumudur. En sık etken Staphylococcus aureus gözlense de son yıllarda Metisilline dirençli S. Aureus (MRSA) giderek artmaktadır.
Folikülitin kesin insidansı şu anda bilinmemekle birlikte, diyabet, obezite, uzun süreli oral antibiyotik kullanımı öyküsü olan, bağışıklığı baskılanmış veya sık sık tıraş olan hastalarda daha fazla görünmektedir. Cinsiyet, artmış folikülit insidansı ile ilişkili olmasa da, folikülit tipi ile cinsiyet arasında bir ilişki olabilir. Örneğin, Malassezia foliküliti genellikle erkeklerde kadınlardan daha fazla görülür.
En yaygın olarak yüzeysel veya derin kıl folikülünün bakteriyel enfeksiyonundan kaynaklanır. Ancak bu duruma mantar türleri, virüsler de neden olabilir.
- Yüzeysel bakteriyel folikülit: Folikülite genellikle Staphylococcus aureus bakterisi neden olur. Bu bakterinin hem metisiline duyarlı hem de metisiline dirençli formlarının folikülite neden olabileceğine dikkat edilmelidir.
- Gram-negatif bakteriyel folikülit: Yaygın olarak “sıcak küvet” foliküliti olarak adlandırılan bu durum, pseudomonas aeruginosa bakterisinden kaynaklanır. Tipik olarak, enfekte su teması mevcuttur. Bu duruma neden olabilecek diğer bakteriler arasında Klebsiella ve Enterobacter bulunur. Bu bakterilerden kaynaklanan folikülit, genellikle uzun süreli oral antibiyotik kullanımından sonra ortaya çıkar.
- Jilet Darbeleri (Pseudofolliculitis Barbae): Batık tüyler nedeniyle ortaya çıkan bir folikülit türüdür. Genellikle kıvırcık saçlı erkeklerde görülür. Belirgin kaşıntı ve kızarıklık meydana gelir. Bu tür folikülitlerde koyu renkli yara izleri (Keloidler) oluşabilir. Genital bölgede kıl kökü iltihabı, vajinada kıl kökü iltihabı, koltuk altı kıl kökü iltihabı, bacakta kıl kökü iltihabı, kasıkta kıl kökü iltihabı genellikle jilet darbeleri nedeniyle meydana gelir.
- Pityrosporum Folliculitis: Bu özel folikülit formu, Malassezia furfur gibi Malassezia mantar türlerinin neden olduğu mantardır. Tipik olarak, yağ bezlerinin artan aktivitesine ikincil olarak ergenlikte bulunur ve genellikle hastanın omuzlarında, sırtında ve boynunda pelerin benzeri bir dağılımda bulunur. Antibiyotik tedavisinden sonra yanıt vermeyen veya hatta kötüleşen akne teşhisi konan hastalarda bu duruma ilişkin klinik şüphe ortaya çıkmalıdır.
- Viral folikülit: En yaygın olarak herpes virüsü neden olur. Nadirde olsa Molluscum contagiosum da neden olabilir. Herpes virüsüne bağlı folikülit, papüloveziküller ve/veya plakların genellikle mevcut olması ve püstül olmaması dışında bakteriyel folikülit ile hemen hemen aynı şekilde ortaya çıkar. Bu durumun teşhisi için bir başka anahtar, lezyonların tipik olarak gruplar veya kümeler halinde ortaya çıkmasıdır.
- Demodex folikülit: Demodex folliculorum akarının neden olduğu bir tür folikülit. Bu özel folikülit türü tartışmalıdır, çünkü Demodex akarı normalde derinin pilonidal sebase bölgesinde bulunur. Tahminler, tüm insanların %80 ila 90’ının bu akarı taşıyabileceğidir.
- Eozinofilik folikülit: Bu özel folikülit markası, ağırlıklı olarak ilerlemiş HIV’li veya düşük CD4 sayıları olanlarda bulunur. Ayrıca kemoterapi gören hastalarda da görülür. Bu durumun etiyolojisi kesin olarak bilinmemekle birlikte, çalışmalar bunun immün düzensizliğe sekonder enflamatuar hastalıktan kaynaklanabileceğini ve altta yatan bir enfeksiyonla ilişkili olabileceğini düşündürmektedir. En yaygın olarak, bu durum genellikle kafa derisi, yüz ve boyunda nadiren püstüllerle birlikte eritematöz ve ürtikeryal foliküler papüller olarak ortaya çıkar.
- Uzun süre kortizonlu ilaç veya krem kullanımı
- Epilasyon, ağda için tercih edilen ve tahrişe neden olan kimyasal veya fiziksel ürünler
- Aşırı terleme
- Sıkı, sert ve cildi tahriş eden kumaşlardan yapılan kıyafetler
- Bazı kozmetik ürünler
- Deri bakım ürünleri
- Egzama, sedef gibi kronik deri hastalıkları
- Bağışıklık sistemini zayıflatan bazı hastalıklar (Şeker hastalığı, kanser, AIDS gibi)
- Uzun süre güneş ışınlarına maruz kalma
- Kıl dönmesi,
- Ameliyat kesileri veya çeşitli deri yaralanmaları
- Temiz olmayan havuz ve jakuzi kullanımı
Folikülit tanısı kliniktir. Genel olarak, bu durumu teşhis etmek için kapsamlı bir öykü ve fizik muayene yeterlidir. Malassezia’nın neden olduğu folikülit ile ilişkili hifleri ve sporları görselleştirmek için standart bir KOH preparatı kullanılabilir. KOH preparatı Demodex folikülitini teşhis etmek için de kullanılabilir; ancak, bu klinik uygulamada yaygın değildir. Ayrıca eozinofilik folikülit tanısını doğrulamak için genellikle deri biyopsisi gerekir.
- Akne vulgaris
- Papülopüstüler rosacea
- İlaca bağlı folikülit
- Hidradenitis süpürativa
- Uyuz
- Psödofolikülit barba
- Keratoz pilaris
- Akne keloidalis nuchae
Hastalık kıl folikülü bulunan yerlerde gözlenir. Tipik yerleşim yerleri saçlı deri (çocuk), sakal bölgesi (erkek), bacaklar (kadın), yüz, boyun, aksilla ve kalçalardır. Kıl folikülü bulundurmayan avuç içi ve ayak tabanında folikülit görülmez.
Lezyonun özelliği çevresinde eritem ve ortasında kıl olan foliküler yüzeyel yerleşimli püstüllerdir. Püstüller gergin, gri‐sarı kubbe şekilli, iğne başı büyüklüğündedir (1‐5 mm) ve sıklıkla grup yaparlar. Vellus tipi foliküllerde kılları görmek mümkün olmayabilir. Püstül açıldığında krutlanır, lezyonların açılması, kabuklanması ve eritem bu lezyonların foliküler orijinini gizleyebilir. Kaşıntı, ağrı, sistemik bulgular ve ateş nadirdir.
Karbonkül:Birden fazla fronkülün birbiriyle birleşmesi, ayrı ayrı drene olması ile
karakterize bir tablodur. Bağ dokusu trabekülaları ile ayrılmış multipl abseler şeklinde görünür. Genel enfeksiyon belirtileri ile başlar. Eritematöz, üzerinde püstüller olan ağrılı nodül veya plaklar mevcuttur. Ense, sırt, uyluk ve gluteal bölgede sık görülür. Karbonkül genellikle yavaş ve skar bırakarak iyileşir.
Birkaç püstül içeren basit staf folikülit vakalarının çoğu birkaç gün içinde kendiliğinden düzelir. Daha yaygın olan vakalarda topikal antibiyotikler kullanılır. Birinci basamak ajanlar tipik olarak topikal mupirosin (Bactroban®) ve klindamisin (Benzoxin®) krem içerir. Bunların etkisiz olduğu vakalarda veya hasta fronküloz ve karbonküloz gibi daha derin folikülit veya derinin daha yaygın tutulumu ile ortaya çıkarsa, sefaleksin (Sef®) ve dikloksasilin gibi oral antibiyotikler başlanabilir.
Gram negatif folikülit düşünülen basit vakalarda Staf folikülitinde olduğu gibi iyi cilt hijyeni ile 7 ila 10 gün sonra kendiliğinden düzelir. Daha şiddetli vakalarda ise birinci basamak ajanlar olan ampisilin, trimetoprim-sülfametoksazol ve siprofloksasin başlanır.
Pityrosporum Folikülitinde ise oral antifungal ajanlarla sistemik tedavi başlanır. Topikal antifungaller bir seçenek olsa da, sistemik tedavinin topikal tedavilere göre Malassezia mantarını folikül içinde daha derinden ortadan kaldıramayacağına inanılmaktadır. İtrakonazol ve flukonazol, bu durum için tercih edilen iki tedavidir. Bu durumu tedavi etmek için itrakonazolün etkinliğine dair daha fazla kanıt olmasına rağmen, flukonazol genellikle daha iyi yan etki profili nedeniyle ikincil tedavi tercihidir.
Viral folikülitlerde ise herpes simpleks virüsü enfeksiyonuna yönelik tedavi başlanır. Oral asiklovir, valasiklovir ve famsiklovir ile tedavi edilebilir.
Akarlara bağlı gelişen Demodex Folikülitünde ise antiparaziter ajanlar başlanır. Topikal permetrin, oral ivermektin ve oral metronidazol gibi tedaviler terapötik seçeneklerdir. Topikal permetrin %5 krem genellikle ilk tercih edilen tedavi yöntemidir.
Eozinofilik folikülit genel olarak, bu durum için birinci basamak tedavi, hastanın altta yatan HIV’ini tedavi etmek için antiretroviral tedavidir.
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK547754/
- https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/260319
