Güneşin ultraviyole (UV) ışınlarına aşırı maruz kalmaktan veya bronzlaşma yatakları gibi yapay UV ışınları kaynaklarına maruz kalmaktan kaynaklanır. Aslında UV ışınlarına maruziyet sonrası gelişen ciltte gelişen radyasyon yanığıdır. Güneş yanığı için en büyük risk faktörleri maruziyete kalma süresi ve yoğunluğundur. Diğer risk faktörleri gün saati, ilaçlar, ozon tabakasının incelmesi, yüksek irtifa, açık gökyüzü ve cilt fototipleri gibi birçok faktör güneş yanıklarını etkiler. Bir kişinin aldığı güneş yanığı sayısındaki artış, cilt kanseri riskindeki artışla doğrudan ilişkilidir. Bu nedenle, güneş yanıklarının nedenini, tedavisini ve önlenmesini tam olarak anlayarak hastalar cilt kanseri riskini önemli ölçüde azaltabilir ve yaşam kalitelerini arttırabilir. Ek olarak, güneş yanığını önleyerek hastalar yaşlanmanın güneş etkilerini azaltabilir ve bu da daha iyi kozmetik sonuçlara yol açabilir.
Güneş yanığının oluşumuna ve şiddetine birçok faktör katkıda bulunur:
-
Artan UV indeksi:
- Sabah 10.00 ile 16.00 arası güneş ışınlarının en güçlü olduğu zamandır.
- Azalan bulut miktarı daha fazla ve güçlü UV ışınlarına daha fazla maruz kalmaya karşılık gelir.
- Daha yüksek rakımlar, dünyanın atmosferik korumasının daha küçük bir katmanı nedeniyle artan güneş yanığı riski ile ilişkilidir.
- Ekvatora yakınlık, daha doğrudan UV ışınlarına maruz kalma ile ilişkilidir.
-
- Fitzpatrick cilt fototipi: Ten rengi ne kadar açık olursa, güneş yanığı o kadar kolay olur.
- Bronzlaşma Eylemi: Daha koyu bir cilt elde etmek için güneşte bronzlaşmak veya daha fazla zaman harcamak, on yıllardır popüler hale gelmiştir.
- Ozon incelmesi
- İlaçlar: Işığa duyarlılaştırıcı ilaçlar. Tetrasiklinler (özellikle doksisiklin), tiyazid diüretikler, sülfonamidler, florokinolonlar, nonsteroid antiinflamatuar ilaçlar, retinoidler ve sarı kantaron güneş yanığı riskini artırır
Farklı cilt profilleri güneş yanıklarında farklı derecelerde sonuçlarla karşımıza gelebilir. Prevalans en yüksek Fitzpatrick cilt tipleri I ila III dür. Ek olarak, bronzlaşma losyonları kullanan, fiziksel aktivite yapan, aşırı içki içen ve aşırı kilolu olan kişilerin de güneş yanığı olma olasılığı daha yüksektir.
Fitzpatrick’in Cilt Fototipleri
- Tip I: Soluk beyaz ten, kolayca yanar, bronzlaşmaz
- Tip II: Beyaz ten, kolayca yanar, zor bronzlaşır
- Tip III: Beyaz ten, yanabilir ancak kolayca bronzlaşır
- Tip IV: Açık kahverengi/zeytin teni, zor yanar, kolayca bronzlaşır
- Tip V: Kahverengi cilt, genellikle yanmaz, kolayca bronzlaşır
- Tip VI: Yanması pek olası olmayan siyah ten, UV radyasyonuna maruz kaldığında koyulaşır.
Yukarıda bahsedildiği gibi, Tip I ila III Fitzpatrick cilt fototiplerine sahip bireyler, güneş yanığı açısından yüksek risk altındadır. Bunun nedeni, bu citl tipinde UV radyasyonunu engelleyen ciltteki melanin pigmentinin az olmasıdır.
Güneşin ultraviyole (UV) ışınları UVA ve UVB her ikisi de güneş yanığında rol oynar, ancak UVB ışınları, timin-timin siklobutan dimerlerinin oluşumunu indükleyerek DNA’ya doğrudan zarar vermekten sorumludur. Bu dimerler oluştuğunda, vücut, hücrelerin apoptozunun indüklenmesini ve prostaglandinler, reaktif oksijen türleri ve bradikinin gibi inflamatuar belirteçlerin salınımını içeren bir DNA onarım yanıtı üretir. Bu güneş yanığında görülen klasik kırmızı, ağrılı cilde dönüşen vazodilatasyon, ödem ve ağrıya yol açar. Ek olarak, cildin UVB’ye maruz kalması, CXCL5 gibi kemokinlerde bir artışa neden olur ve periferik nosiseptörleri aktive eder, bu da cildin ağrı reseptörlerinin aşırı aktivasyonu ile sonuçlanır.
Bu reaksiyonlar sonucunda özellikle epidermis ve dermiste güneş yanığına karakterize değişiklikler oluşur. Epidermiste Langerhans hücrelerinin kaybı ve vakuollü keratinositler meydana gelir. Güneşin radyonuna bağlı olarak dermiste 30 dakika içerimde endotel hücreleri genişler ve mast hücrelerinin degranülasyonu içeren vasküler değişiklikler oluşur. Oluşan bir dizi reaksiyon ile histamin ve prostaglandin E2 salınır. Bu reaksiyonlar hepsi UV radyasyonuna maruz kaldıktan 24 saat sonra tersine döner. Güneş yanıklarının ortaya çıkması güneş maruziyetinin ardından 48 saate kadar olabilir. İyileşme süreci ise yanığın ortaya çıkmasından sonra birkaç gün sürebilir. Yanığın şiddetine göre profosyonel tıbbi yardıma ihtiyaç duyulabilir. İlk aşamada evde yapılacaklar listesi şöyle olmalı:
Tanı anamnezde tipik olarak yeterli koruma olmaksızın güneşe aşırı maruz kalmayı içerir. Hastaların çoğu ya güneş kremi sürmeyi unuttuklarını, tekrar sürmeyi unuttuklarını, uzun süre güneşte kalmayı beklemediklerini ya da güneşten koruyucu giysiler giymediklerini söylerler.
Fizik muayenede hastalar ağrıdan şikayet eder ve gözlemde güneşe maruz kalmanın şiddetiyle doğru orantılı olarak çeşitli derecelerde eritem gözlenir. Özellikle mayo, şapka, güneş gözlüğü ve diğer koruyucu giysilerle kapatılan cilt bölgeleri etkilenmemiş olabilir. Cilt dokunulduğunda sıcak, ödemli veya kaşıntılı hissedebilir. Güneş yanığı şiddetli ise, hastalar bulantı, ateş ve titreme gibi sistemik semptomlar yaşayabilir. Kabarcıklar varsa, daha derin, kısmi kalınlıkta bir yanık gösterebilir. Daha önce anlattığımız Sıcak Çarpması yazımızı buradan erişebilirsiniz.
Güneş yanıklarının çoğu herhangi bir müdahaleye gerek kalmadan kendiliğinden iyileşir. Bununla birlikte, hastalar güneş yanıklarını tedavi etmek için aşağıdaki adımları atabilirler:
Evde Tedavi
- Güneş yanığı olan bölgeyi yeni güneş ışınlarından koruyun
- Ağrınızı azaltmak için ağrı kesici olarak nonsteroid antiinflamatuarlar kullanabilirsiniz. Güneşe maruziyetten hemen sonra alınması tavsiye edilir semptomlar başlamadan alınırsa ağrının kontrolünde daha faydalı olabilir
- Cildi soğutmak önemli bir rahatlama aracıdır, serin duş yada ıslatılmış temiz havlular kullanabilirsiniz
- Kremler: Lokal anestezik kremleri kullanmayın . Nemlendirici losyon ya da jeller kullanılması lokalize ağrı için yatıştırıcı olabilir. Aloe vera veya hidrokortizon kremi gibi topikal kremler uygulayın.
- Dehidrasyonu önlemek için bol su tüketmek sıvı kaybının yerine konulması açısından çok önemlidir.
- Ciltte oluşan kabarcıkları (bül) patlatmayın kendiliğinden patlayan büllerin enfekte olmamasına dikkat edin(gerekirse antibiyotikli merhemler kullanılabilir)
- Cilt soyulmaya başladığında cildin yüzeyini nazikçe temizleyin ve daha fazla soyulan cildi kaldırmaya çalışmayın nemlendirmeye devam edin
- Şiddetli güneş yanıklarında hekiminize başvurun
Hastalar elektrolit dengesizlikleri ile birlikte geniş kabarcıklı alanlara ve büyük sıvı kaybına yol açan şiddetli bir güneş yanığı ile başvurursa, rehidrasyon için Parkland formülünün kullanılması endikedir. Bu yüzden güneş yanığı da olsa hastanın Yanık algoritmasına uygun olarak değerlendirilmesi gerekmektedir. Yanık algoritması ile ilgili yazımıza linke tıklayarak ulaşabilirsiniz.
Bu konuda özellikle kişilerin güneş altındaki sıvı kayıplarını göze alarak hastalara yaklaşmak çok önemlidir. Hepinize şimdiden iyi tatiller…
- Otoimmün hastalıklar: Sistemik lupus eritematozus, dermatomiyozit
- Enfeksiyonlar: Stafilokokal haşlanmış deri sendromu, selülit, erizipel
- İdiyopatik: Pityriasis rubra pilaris
- Maligniteler: Sezary sendromu, diğer kutanöz lenfomalar, dahili malignitenin kutanöz bir tezahürü
- Yaygın dermatolojik hastalıklar: Rosacea, akne, staz dermatiti, seboreik dermatit
- Güneş reaksiyonları : Solar ürtiker, fitofotodermatit, fotoallerjik tip IV duyarlılık reaksiyonları, fototoksik reaksiyonlar
- Konjenital: İhtiyotik durumlarDaha fazla bilgi ve reçete için tıklayınız.
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK534837/
- https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/19807
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8281353/
- www.acilcalisanlari.com/sicak-acilleri.html
