Gebelerde görülen bulantı ve kusma (GBK) atakları ilk trimesterde yaklaşık %50-80 oranında görülen, kadınların sosyal ve ailevi yaşantılarında olumsuz etkileyen, acil servis başvuru sayısı arttıran önemli bir sağlık sorunudur. Bulantı ve kusma şikayetleri genellikle 5. gebelik haftasında başlar ve 20. gebelik haftasına kadar devam edebilir. Hiperemezis gravidarum (HG) ise kilo kaybına (vücut ağırlığının %5’i) yol açacak düzeyde aşırı bulantı, kusma, dehidratasyon, ketozis, elektrolit ve asit-baz dengesizliği ile seyreden, %1 gebede görülen gebeliğe bağlı bulantı ve kusmanın (GBK) ağır formudur.
Hiperemezis gravidarum etiyolojisi tam olarak bilinmeyen multifaktöriyel hastalıktır. Risk faktörleri;
- Çevresel faktörler
- Genetik yatkınlık
- Maternal endokrin durum (Estrojen, Tiroid hormon, Serotonin, leptin, plasental yük ve yüksek β-hCG düzeyleri vb.)
- Kişinin psikolojik yapısı
HG tanısı öncelikle klinik olarak konulur. Hiperemezis gravidarum kliniği farklılık gösterse de genel olarak gebeliğin 5-6. haftasında başlar, 9. hafta civarında pik yapar ve genellikle 16-20. haftada son bulur. Hastaların %15’inde ise 3. trimester’e kadar devam edebilirken, %5 hastada doğuma kadar devam edebilir. HG tanısı öncelikle klinik olarak konulur. Ciddi bulantı kusma sonucunda, hastalarda;
- Dehidratasyon
- Ketonüri
- Hemokonsantrasyon
- Elektrolit ve metabolik bozukluk
- Anemi
- Hızlı kilo kaybı
- Malnutrisyon
gelişebilir. Serum sodyum ve klor azalması sonrası hipokloremik metabolik alkaloz gelişir. Hastaların %50’sinde karaciğer fonksiyon testlerinde hafif yükselme görülür. Bu durum mitokondriyal yağ asidi oksidasyon bozukluğu ile ilişkili olabileceği düşünülmektedir. Tedavi edilmediği ya da yetersiz tedavi durumunda bu tablo annenin hayatını tehdit
edebileceği gibi yeni doğana da potansiyel yan etkileri olabilir.
Ayırıcı tanıda bulantı ve kusmaya neden olan bütün hastalıklar düşünülmelidir.
| Obstetrik ve Jinekolojik Nedenler | Gastrointestinal Sistem Hastalıkları | Endokrin Nedenler | Santral Nedenler | Diğer Nedenler |
| Preeklampsi | Gastroesofagial reflü | Hipertiroidizm | Santral sinir sistem tümörü | Böbrek taşı |
| HELLP sendromu | Gastroenterit | Addison hastalığı | Meniere hastalığı | Piyelonefrit |
| Molar gebelik | Kolesistit | Diyabetik ketoasidoz | Pseudotumor cerebri | İlaç toksisites |
| Gebeliğin akut yağlı karaciğer | Safra yolları hastalıkları | Hiperkalsemi | Vestibular lezyon | İlaç intoleransı |
| Leiomyom dejenerasyonu | Pankreatit | Porfiri | ||
| Ovarian torsion | Peptikülser | Üremi | ||
| Apandisit | ||||
| Intestinal obstruksiyon |
Birinci basamak tedavi genellikle dinlenmeyi ve tetikleyici olarak hareket edebilecek duyusal uyaranlardan kaçınmayı içerir. Baharatlı veya yağlı yiyeceklerden kaçınarak ve yüksek proteinli atıştırmalıkları artırarak sık sık küçük öğünler önerilir.
Non Farmakolojik Yöntemler
- Diyet tedavisi
- Zencefil
- Akupunktur
- Psikolojik destek
Farmakolojik Yöntemler
Tedavide öncelikle elektrolit bozukluğunun ve dehidratasyonun düzeltilmesi sağlandıktan
sonra komplikasyon proflaksisi ve semptomatik tedaviye geçilmelidir.
1-Hidrasyon ve Elektrolit Replasmanı
HG tedavisinde hidrasyon çok önemlidir. Normal salin veya Laktatlı Ringer solüsyonu önerilir. Dekstroz solüsyonları yağ yıkımını durdurabilir.
2-Antiemetikler
Teratojenik etkisinden çekinilse de yapılan birçok çalışmada antiemetik ilaçların güvenli bir şekilde HG tedavisinde kullanılabileceği kanıtlanmıştır. Genel olarak antiemetikler erken gebelikteki bulantı ve kusmayı azaltmakta plasebodan daha etkili oldukları gösterilmiştir.
Metoklopramide: 10mg IV (Kategori B)
Büyük kohortlu çalışmalarda, ilk trimesterde metoklopramid etkisinde kalan infantlarda ilaca maruz kalmayan infantlara kıyasla major konjenital malformasyonlar, düşük ya da ölü doğum riskinde artma saptanmamış.
METPAMID® Ampul: 2 ml’lik ampulde 10 mg metoklopramide bulunur.
Ondansetron: 4-8mg IV (Kategori B)
Ondansetronun hamilelikte kullanımı ile ilgili hayvan çalışmalarının sonuçları güven vericidir. Hiperemeziste insanlarda kullanımına yönelik veriler kısıtlıdır ve güvenilirliği henüz net değildir.
Zofran® 8mg/4 ml Ampul: 4 ml’lik ampulde 8 mg ondansetron bulunur.
Zofran® 4mg/2 ml Ampul: 2 ml’lik ampulde 4 mg ondansetron bulunur.
HG tedavisinde ondansetron ve metoklopramidin karşlaştırıldığı bir çalışmada ikisininde benzer antiemetik etki gösterdiği, fakat ondansetronunun yan etki bakımından daha iyi olduğu, fiyat acısından da metoklopramidin daha ucuz olduğu vurgulanmıştır
3-Vitamin Desteği
Pridoksin (B6) ve tiamin (B1) vitamini HG tedavisinde kullanılan başlıca vitaminlerdir. Pridoksinin günde 3 kere 10-25 mg dozlarda semptomları azalttığı ve HG’den korumada plasebodan üstün olduğu bildirilmiştir . Günlük doz 200 mg ‘a kadar yan etki görülmeden arttırılabilir. HG’li hastalarda 1,5 mg/d tiamin rutin destek olmalıdır. Oral alınamazsa 100 ml normal salin içine konulmalıdır ve haftada bir defa 30 dakika ile bir saat içinde verilmelidir.
BEMİKS® Ampul: Her 2 ml’lik ampulde 25 mg tiamin (B1), 2 mg riboflavin (B2), 5 mg piridoksin (B6), 50 mg niasinamid ve D-pantenol içerir
- https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/300201
- https://aci.health.nsw.gov.au/networks/eci/clinical/clinical-tools/obstetrics-and-gynaecology/hyperemesis-gravidarum
- https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/196010
