Hava yolu tıkanıklığı, hastanın bilinç durumu ve kas tonusuna bağlı olarak kısmi ya da tam olabilir. Bilinci açık olan bir hastada genellikle hava yolu da açık kalır, ancak bilinç kaybı olan hastalarda kas tonusu kaybolur ve dil geriye kayarak farenks seviyesinde hava yolunu tıkayabilir. Bu tür tıkanıklıkları önlemek ve hava yolunun açıklığını sağlamak amacıyla çeşitli manevralar ve hava yolu araçları kullanılır.
Baş-çene manevrası, bilinç kaybı olan hastalarda dilin geriye kayarak hava yolunu tıkamasını önlemek için baş ve çenenin pozisyonunu ayarlamaya yönelik bir tekniktir. Eğer kafa veya omurga yaralanması varsa, baş-çene manevrası yerine çene itme manevrası tercih edilir.
Hava yolunu açık tutmak için kullanılan araçlara airway (hava yolu tüpü) denir. Bu araçlar, dilin geriye kayarak hava yolunu tıkamasını önler ve hava yolu açıklığını sağlar. İki ana tür airway vardır:
- Oral airway (ağız yoluyla yerleştirilen)
- Nazal airway (burun yoluyla yerleştirilen).
Airway uygulamasının bazı önemli faydaları vardır. Oksijenin dokulara iletilmesini sağlar, ağız ve burun salgılarını kontrol etmeye yardımcı olur, trakeal aspirasyon yapılmasına olanak tanır ve bazı ilaçların solunum yoluyla verilmesini mümkün kılar. Bu tür müdahaleler, bilinci kapalı hastaların hava yolunun açık kalmasını sağlamak ve tıkanıklık riskini en aza indirmek için hayati öneme sahiptir.
Oral Airway
Oral airway (OPA: orofarengeal tüp), sert plastikten yapılmış tüp şeklinde olup ağız içinden dilin üzerinden yerleştirilir. Kavisli yapısı sayesinde, distal ucu dil kökünün arkasına oturarak dili öne doğru kaldırır ve böylece dilin hava yolunu tıkamasını engeller. Ayrıca sert malzemeden üretilmiş olması, hastanın ısırmasını önleyerek ağız yoluyla yapılan uygulamaları mümkün kılar.
Bu tüp, bilinci kapalı ve gag refleksi olmayan hastalarda, dilin geriye kaymasına bağlı üst havayolu tıkanıklıklarında ve glossofarengeal refleks kaybında kullanılır. Aynı zamanda endotrakeal tüpün ısırılmasını önlemek amacıyla da tercih edilir. Bebeklerden yetişkinlere kadar farklı yaş grupları için çeşitli kalınlık ve uzunlukta numaralandırılmış ürünler mevcuttur. Hastanın anatomik özelliklerine ve yaşına uygun oral airway seçimi, hava yolu güvenliği açısından büyük önem taşır.
Oral Airway Seçimi
Oral airway, hastanın yaşına ve cinsiyetine uygun olarak seçilmelidir. Uygun boyutta bir oral airway seçmek için, dudak kenarından kulak memesine kadar olan mesafe veya ön dişler ile çene köşesi (angulus mandibula) arasındaki mesafe ölçülerek belirleme yapılabilir.
Oral airwayin, larengeal yapıları zedelemeyecek uygun bir boyutta olması gereklidir. Eğer airway çok büyükse, hava yolunu açmak yerine epiglotu geriye iterek hava yolunun tamamen tıkanmasına sebep olabilir. Ayrıca larengeal refleksleri uyararak kusma ve larengospazma yol açabilir. Eğer airway çok kısa ise, dil kökünün arkasına tam yerleşemez ve dili yeterince kaldıramaz, bu da dil kökünü larenkse doğru iterek hava yolunun tıkanmasına neden olabilir.
Aşağıda yaş ve cinsiyete göre oral airway numaraları verilmiştir:
| Yaş/Cinsiyet | Oral Airway Numarası |
| Bebek | 00–000 |
| Çocuk | 0–1 |
| Genç | 2 |
| Yetişkin Kadın | 2–3 |
| Yetişkin Erkek | 4–5 |
Farklı boyutlar bulunmakla birlikte, genellikle yetişkin erkeklerde 4 ve 5 numara, yetişkin kadınlarda 2 ve 3 numara, gençlerde 2 numara, çocuklarda 1 ve 0 numara, bebeklerde ise 00 ve 000 numaralı airway kullanılır.
Oral airway, bilinci açık ve öğürme refleksi olan hastalarda kullanılmamalıdır, çünkü bu durum kusmaya yol açabilir. Ayrıca airway yerleştirilirken, dişler arasında dil veya dudak gibi yumuşak dokuların kalmadığından emin olunmalıdır. Eğer hasta çenesini sıkı bir şekilde kapatmışsa, airway uygulaması nedeniyle diş ve diş etlerinde yaralanmalar oluşabilir. Hastanın bilinci yerine geldiğinde veya olumsuz bir durum geliştiğinde, airway derhal çıkarılmalıdır.
Bazı oral airway çeşitleri balonlu (kaflı) olarak üretilir. Bu tip airwayler yerleştirildikten sonra, üzerindeki kaf, bir enjektör yardımıyla şişirilir. Bu, mide içeriğinin yemek borusundan çıkıp akciğerlere kaçmasını engeller.
Dezavantajları
Eğer hasta veya yaralıda kullanılan oral airway büyükse, epiglotu larinks girişine iterek hava yolunu tıkayabilir. Ayrıca dil ve dudakların airway ile dişler arasında kalmaması gerekmektedir, aksi takdirde yumuşak doku yaralanmaları meydana gelebilir. Kuvvetle sıkılmış çeneye sahip hastalarda dişlerin yaralanması muhtemeldir. Aktif glossofarengeal refleks (öğürme refleksi) varlığı, hipofarinkste aktif kanama, ve mide içeriğinin regürjitasyon riski de oral airway kullanımının dezavantajları arasında yer almaktadır.
Oral Airway Numaraları
En küçük oral airway 000, en büyük olan ise 6 numaradır.
No: 000 ( 4 cm-Pembe )
No: 00 ( 5 cm-Mavi )
No: 0 ( 6 cm-Siyah )
No: 1 ( 7 cm-Beyaz )
No: 2 ( 8 cm-Yeşil )
No: 3 ( 9 cm-Sarı )
No: 4 (10 cm-Kırmızı )
No: 5 (11 cm-Açık Mavi )
No: 6 (12 cm -Turuncu )
Oral Airway Nasıl Uygulanır?
1-Eldiven giyilir ve diğer kişisel koruyucu önlemler alınır.
2-Ağız içi kontrol edilir, kan, kusmuk ve yabancı cisim varsa temizlenir. Takma dişler varsa çıkarılır.
3-Ağızda içinde hava yolu açıklığını sağlamak için başa ekstansiyon pozisyonu verilir. Travma hastalarında spinal hasar nedeniyle ekstansiyon verilmez.
4-Uygun ölçüde oral airway seçilir.
5-Hastanın çenesi öne doğru çekilerek ağzın açılması sağlanır.
6-Airwayin konkav yüzü kafaya bakacak şekilde ağız içine yerleştirilir. Mümkün olduğunca dilin üzerinden damağa yakın şekilde kaydırılarak ilerletilir.
7-Damak üzerinde kaydırılarak ilerletilirken 180° döndürülür ve ağız dışında kalan ucu dudaklara dayanıncaya kadar farenkse doğru itilir.
8-Travma hastalarında konkav yüzü kulağa doğru bakacak şekilde ağız içine yerleştirilip damak üzerinde kaydırılarak ilerletilirken 90° döndürülür ve ağız dışında kalan ucu dudaklara dayanıncaya kadar farenkse doğru itilir.
Bebeklerde ise, ağız yolunun kısa olması ve üst damağın yeterince gelişmemesi nedeniyle kanama oluşabileceği için airway düz bir şekilde yerleştirilir.
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470198/
- https://rebelem.com/prevent-bag-mask-ventilation-prior-to-intubation/
- https://aneskey.com/bag-mask-ventilation/https://litfl.com/bag-valve-mask-bvm-ventilation/
- https://geekymedics.com/nasopharyngeal-airway-insertion-osce-guide/
