Günümüzde beslenme ihtiyacı dünya nüfusu ile doğru orantılı olarak artış göstermektedir. . Bu sebeple üreticiler tarımsal alanlardaki verimi arttırmak ve gıda maddelerinin dayanım sürelerini uzatabilmek için farklı yöntemler kullanmakta ve bu yöntemlerden temelini pestisitlerin kullanımı oluşturmaktadır. Buna paralel olarak, kullanım sırasında koruyucu giysi ve maske kullanmamak gibi dikkatsizlikler, yanlışlıkla alım veya temas, ambalajlama ve saklama yanlışlıkları ve bilinçsiz tüketim gibi nedenler ve intihar amaçlı alıma bağlı olarak toplumda insektisit zehirlenmeleri ile karşılaşılmaktadır. Ulusal Zehir Danışma Merkezi (UZEM)’nin 2008 raporuna göre tarım ilaçları ile zehirlenmede;
- İnsektisit ile zehirlenme %47,7
- Organofosfat ile zehirlenme %21
- Piretroid ile zehirlenme: %18,5
olarak bildirilmiştir.
Genel tanımlamaya göre pestisitler, tarım ürünlerinin veya hayvansal gıdaların üretimi, hasatı, depolanması ve taşınması esnasında zarar veren böcekleri, yabancı otları, mikroorganizmaları ve diğer zararlıları kontrol etmek veya bunların zararlarını önlemek üzere kullanılan kimyasal madde veya maddeler karışımıdır. Amerikan Çevre Koruma Ajansı’na (EPA) göre ise pestisitler bitki haşerelerini önleyen, tahrip eden, geri püskürten ya da azaltan bir madde veya maddeler karışımı olarak tanımlanmaktadır. Burada pestisit
denince sadece insektisitler (böcek öldürücü ilaçlar) akla gelmemeli, bunun yanında herbisitler (zararlı bitki öldürücü), fungisitler (mantar öldürücü ilaç) ve zararlıları önlemeye yarayan diğer maddeler de düşünülmelidir .
Pestisitler
- İnsektisit : Böcek, haşerelere karşı kullanılan ilaçlardır.
- Fungusit : Funguslara (Mantar) karşı kullanılan ilaçlardır.
- Herbisit : Yabancı otlara karşı kullanılan ilaçlardır.
- Mollusit : Yumuşakçalara karşı kullanılan ilaçlardır.
- Rodentisit : Kemirgenlere karşı kullanılan ilaçlardır.
- Nematisit : Nematotlara karşı kullanılan ilaçlardır.
- Akarisit : Akarlara karşı kullanılan ilaçlardır.
Pestisitler türü, etkin maddelerinin kimyasal yapısı, elde edildikleri kaynak, etkiledikleri zararlı grubuna göre farklı biçimlerde sınıflandırılmaktadır. En yaygın kullanılan gruplandırma kullanıldıkları zararlı grubuna göre olandır. Bu grupta yer alan bazı pestisitlere
insektisit, herbisit, fungusit ve bakterisit (bakteri öldürücü) örnek olarak verilebilir.
| Pestisit türü | ||
|---|---|---|
| Kimyasal türlerine göre |
|
|
|
||
|
Diğer Sınıflandırmalar |
||
| İlk Nesil | Yeni Nesil | |
| Neonikotinoidler |
(EFFORE 20 SP, AGROPLAN 20 SP, GOLDPLAN 20 SP)
|
|
Akarisit |
||
|
||
| Piretrinler ve Piretroidler |
||
| Tip I | Tip II | |
|
|
|
| Ryanoidler |
||
| Doğal | Kimyasal | |
|
||
| Bakteri Formları | ||
|
||
| Fungusit |
||
(CAPTAN 50 wp)
|
||
İçerdikleri etkili maddenin yapısına göre;
• Organik klorlu bileşikler
– Diklordifenil Triklor Etan (DDT)
– Benzen Hekzaklorür (BHC)
– Siklodien grubu bileşikler: Klordan, Heptaklor, Aldrin, Dieldrin, İsodrin, Endrin, Endosülfan ve Toksafen
- Organik fosforlu bileşikler
- Karbamatlar
- Sentetik pyrethroidler
Etki mekanizmalarına göre:
Organofosfatlı insektisitler, ilk kez 1937 yılında Alman kimyacı Schrader ve ekibi tarafından sentezlenmiş ve ardından bu bileşiklerin bazıları (sarin, tabun, soman) potansiyel sinir gazı olarak 2. Dünya Savaşı sırasında geliştirilmiştir.
Karbamat esterleri de ilk olarak 1930’larda sentezlenmiş ve fungusit olarak kullanılmıştır.
İnsektisit aktivitesi ve düşük memeli toksisitesine sahip olmaları nedeniyle daha sonraları yeni karbamat esterleri geliştirilmeye başlanmıştır. Günümüzde kullanımda olan 200 farklı organofosfatlı insektisit ve 25 kadar karbamat grubu insektisit bulunmaktadır. Bu konu hakkında detaylı bilgiye buradan ulaşabilirisniz.
- Organoklorlu İnsektisitler
Organoklorlu insektisit grubuna ait bileşiklerden ilk kez 1847 yılında DDT sentezlenmiştir, ancak bu bileşiğin insektisit olarak kullanımı 1940’lara dayanmaktadır. Bu yıllarda pek çok yeni organoklorlu insektisitin geliştirilmesi ve yaygın kullanımlarının ardından, 1960’larda tarıma ve insan sağlığına etkileri anlaşılmaya başlanmıştır. Düşük uçuculuk, kimyasal stabilite ve yağda çözünme özelliklerinden dolayı çevrede ve vücutta kalıcılıkları ile besin
zincirine katılma oranları yüksektir. Aynı zamanda, enzim indükleyici ve östrojenik özellikleri de vardır. Bu zararlı etkilerin fark edilmesinin ardından, pek çok ülkede yasaklanmaya başlanmıştır. 1972 yılında ABD’de, Türkiye’de 2009 yılında tamamen yasaklanmışlardır. Bu grup insektisitler, yapılarında klor bulunduran aromatik veya alifatik bileşiklerdir ve kimyasal yapılarına göre üç sınıfa ayrılır:
- Diklorodifeniletanlar (DDT, DDD, Dikofol, Pertan, Metoksiklor, Metloklor)
- Siklodienler (Aldrin, Dieldrin, Heptaklor, Klordan, Endosülfan)
- Klorlu Benzenler Siklohekzanlar (Hekzaklorobenzen, Hekzoklorosiklohekzan, Lindan)
Piretrinler ve Piretroidler
İlk olrak Piretrum adlı oleoresinin krizantem bitkisinden yani kasımpatı çiçeklerinden (Chrysanthemum cinerariifolium) elde edilmiştir. Önceleri bitkiden elde edilen piretrinler (Sinerin, Sinerolon, Yasmolin, Piretrin, Piretrolon) insektisitler daha sonraları pek çok sentetik türevleri geliştirilmiştir.Daha fazlasına buradan ulaşabilirsiniz.
- https://tatd.org.tr/toksikoloji/2018/06/27/piretrin-ve-piretroid-grubu-insektisidler/
- https://jag.journalagent.com/turkhijyen/pdfs/THDBD-05935-REVIEW-GIRAY.pdf
