Piretrinler ve piretroidler günümüzde evlerde ve gıda işleme tesislerinde, tarımda sınırlı ölçüde (Meyve ve sebze) ve insanlarda uyuz, bitleri kontrol etmek için ilaçlarda ve böceklerinin kontrolünde böcek ilacı ürünlerinde kullanılmaktadır. Bu ilaçlar memeliler için düşük toksik etki gösterirken, böcekler için yüksek düzeyde toksiktirler. Zehirlenme oral, deri veya solunum yolu ile maruziyet sonrasında ortaya çıkar. Parestezi, deri yolu ile maruziyet sonrasında görülen en yaygın semptomdur. Hafif parestezi olguları mesleki maruziyetten sonra sıklıkla görülmekle birlikte, literatürde ciddi olgular nadirdir, bu nedenle acil hekimler bu hastaların yönetiminde sıkıntı yaşayabilmektedirler.
Yüzyıllar önce ilk olarak kurutulmuş Kasımpatı çiçeklerinden (Chrysanthemum cinerariifolium) elde edilmiştir. Piretrum olarak adlandıırlmıştır. Önceleri bitkiden elde edilen piretrinler (sinerin, sinerolon, yasmolin, piretrin, piretrolon) insektisitler daha sonraları pek çok sentetik türevleri geliştirilmiştir. Piretrin bileşikleri öncelikle insan biti, sivrisinek, hamamböceği, böcek ve sinekleri kontrol etmek için kullanılmıştır. Bu nedenle evde de yaygın olarak kullanılan insektisid ve pedikülisidlerdir (Kene ve Bit ilaçları).
Zehirleme olgularının çoğunda klinik belirtiler organofosfat zehirlenmelerine benzediği için karıştırılabilmektedir. Ulusal Zehir Danışma Merkezi (UZEM)’nin 2008 raporuna göre tarım ilaçları ile zehirlenmede İnsektisit %47,7, bunlarında OP: %21,0, piretroid: %18,5 olarak bildirilmiştir.
Tip I Piretroidler
İlk sentezlenen piretroid olan alletrinin de dahil olduğu Tip I piretroidler daha çok siklopropan karboksilik asit esterleridir.
- Bioalletrin
- Fenotrin (AntiBit)
- Permetrin (Kwellada, Raid)
- Piretrin
- Sismetrin
- Tetrametrin
Tip II Piretroidler
Bunlara siyano grup eklenmesi ile insektisidal özellikleri geliştirilen Tip II piretroidler elde edilmiştir ve bu grubun en bilinen örneği ise
- Sipermetrin
- Deltametrin (Decis)
- Fenvalerat
- Siyaletrin
Organofosforlu (OP) Piretroidler
- Cypermethrin-ethion
- Deltametrin-triazofos
- Deltametrin-klorpirifos
- Chlorpyrifos-cypermethrin
Ticari formülasyonları genellikle aktif bileşenlerin metabolik bozunmasını önleyen piperonil butoksit ile insektisid etkisi güçlendirilmektedir. Piperonyl butoksit, mikst fonksiyon oksidaz sistemini inhibe eden ve böylece piretrinler ve sentetik piretroidler gibi diğer pestisitlerin oksidatif bozulmasını yavaşlatan bir sinerjisttir. Özellikle piretrin % 0.3/ % 4 piperonil butoksit şampuan (Kwellada %1(Permetrin) Şampuan) veya köpük pediküloz (Kwellada %5 (Permetrin) Losyon) için ilk basamak tedavi olarak tavsiye edilmektedir. Doğal piretrinler, böceklerin sinir sistemine hızla nüfuz eden temas zehirleridir. Uygulamadan birkaç dakika sonra, hızlı paralitik etki göstererek böcek hareket edemez veya uçamaz (knock down-demonte doz). Ancak, bir “demonte doz”, bir öldürme dozu anlamına gelmez.
Piretroidler ile oral, inhalasyon ve dermal yoldan temasla zehirlenme söz konusu olabilir. Piretrinlerin oral ve dermal absorpsiyonları düşükken, piretroidler bu yollardan daha fazla absorbe olur. Sprey şeklindeki ürünlere temas sonucu solunum yoluyla zehirlenme
de olabilmektedir. Oral yolla alımda absorpsiyon hızlıdır ve karaciğerde de hızla metabolize olur. Metabolizasyonları oksidasyon ve hidrolizle gerçekleşir. Ester hidroliziyle asit ve alkollerine dönüşürler ve ardından hızla oksidasyona uğrarlar. İnaktif metabolitleri halinde çoğunlukla idrarla atılırlar. Gönüllülerde yapılan bir çalışmada sipermetrin idrarda pik atılım 8 saat ile 24 saat arasında bulunmuştur; ancak piretroidin idrarda 14 gün kadar geç tespit edilebildiğine dair raporlar da bildirilmiştir.
Yeni üretilen piretroid sinerjistleri yani sentetik piretroidler artık ya piperonil butoksit ya da organofosfor bileşikleri ile birleştirilerek üretilmektedir. Bu kombinasyonlar sadece insektisidal gücü artırmakla kalmaz, aynı zamanda insanlardaki toksisitelerini de artırır.
Piretroidlerin ev tipi kovucular ve diğer insektisitler şeklinde yaygın olarak bulunması nedeniyle piretroid toksisitesi yaygındır. Mevcut bir antidot olmadığı için yönetim büyük ölçüde destekleyici ve semptomatiktir.
Akut Toksisite
İnsanlarda piretroid toksisitesi, deri teması veya spreylerin solunması veya piretroid bileşiklerinin yutulması yoluyla mesleki maruziyete bağlı olabilir. Piretrin ve piretroidlere bağlı olarak özellikle dermal temasta alerjik reaksiyonlar gözlenmektedir. Tablo basit dermatitten ciddi solunum yetmezliğine kadar değişir. Doğrudan insektisitlere bağlı olmasa da formüllerde kullanılan organik çözücülere bağlı olarak aspirasyon pnömonisi de gözlenmektedir.
Akut zehirlenmeler nadiren hayatı tehdit eden bir risk oluşturur, ancak büyük miktarlarda piretroid bileşiklerinin suicid amaçlı yutulması durumunda ölüm riski taşıyan ciddi zehirlenmeler meydana gelebilir. Literatürde bahsedilen yaşamı tehdit eden belirtiler nöbetler, pulmoner ödem, hemoraji ve komadır.
Bildirilen yaygın semptomlar arasında;
- Yüz parestezisi
- Cilt kaşıntısı
- Cilt yanması
- Baş dönmesi
- Bulantı, kusma
- Ciddi kas fasikülasyonları
vakaları yer almaktadır
Piretrinler ve piretroidler voltaj bağımlı sodyum kanallarının özelliklerini değiştirerek kanalın fazla açık kalmasını sağlarlar. Bu sayede santral sinir sisteminde aşırı uyarılma olur. Sodyum kanallarının açık kalma süresine etkileri Tip I ve Tip II piretroidlerde farklıdır, sonuçta gözlenen etkiler de Tip I etkiler ve Tip II etkiler şeklinde sınıflanır. Tip I piretroidlere
maruziyette titremeyle karakterize bir tablo gözlenirken, Tip II piretroidlerle içerdikleri siyano grubuna bağlı olarak daha ağır bir tablo gözlenir. Tip II piretroidler sodyum kanallarına ek olarak beyindeki GABA çıkışlı klorür kanallarının da geçirgenliğini değiştirir ve böylelikle sinirler, kaslar ve salgı bezleri etkilenir.
Tip I zehirlenme
- Aşırı titreme
- Belirgin refleks hipereksitabilite
- Sempatik aktivasyon
- Parestezi (dermal temas)
- Hiperterm
Tip II zehirlenme
- Bol sulu salivasyon
- Titreme
- Sempatik aktivasyon
- Kas tonunda artma
- Orta derecede refleks hipereksitabilite
- Nöbet
- Parestezi
- Pulmoner ödem
- Koma
Kronik Maruziyet
Genel olarak, piretroid maruziyeti ile hayvan veya insan çalışmalarında kronik toksisite gösterilmemiştir. Hayvan çalışmaları piretroidlerin çok yüksek dozlarda bağışıklık sistemini etkileyebileceğini ve ayrıca kronik maruziyetle nörodavranışsal etkilere neden olabileceğini göstermiştir. Bolivya’da 116 pestisit püskürtücüsünün katıldığı kesitsel bir çalışmada, anormal glukoz regülasyonu prevalansı (HbA1c ≥ %5,6 olarak tanımlanmıştır) bu pestisit püskürtücülerinde maruz kalmayan kontrollere kıyasla daha yüksek bulunmuştur. Sadece piretroid kullanan püskürtücüler arasında, kümülatif pestisit maruziyeti ile anormal glukoz regülasyonu arasında anlamlı bir eğilim gözlenmiştir. Çin’de yapılan ve 0-14 yaş arası 176 çocuk ile 180 kontrol grubunu içeren bir başka çalışmada, toplam ve bireysel metabolitlerin en yüksek çeyrek dilimine sahip olanların akut lenfositik lösemi riski, en düşük çeyrek dilimlere sahip olanlara kıyasla iki kat artmıştır.
Piretroid zehirlenmesinin tanısı esas olarak klinik tabloya ve hasta veya yakınları tarafından getirilen kaptaki bileşik tanımlamasına dayanmaktadır. Bu yüzden hasta ve hasta yakınlarından zehirlenmenin kaynağı olan maddenin kendisi veya telefonla görseli istenir. Bu grup insektisitlerle zehirlenmede ayırıcı bir tanı şekli yoktur. Belirtiler çoğu zaman organofosfatlı insektisit zehirlenmesiyle karıştırılabilmektedir. Ancak plazmada insektisit düzeyi veya idrarda metabolitlere bakılması yol gösterici olabilir ama çoğu hastanede bu çalışma yoktur.
Akut zehirlenme ile gelen her hasta ilk yapılması gereken hava yolu, solunum ve dolaşımın (ABC) optimizasyonu hayati önem taşımaktadır. Tedavi semptomatik ve destekleyicidir. Spesifik bir antidot yoktur.
Su ve Sabun ile Yıkama
Eğer dermal temas var ise derinin su ve sabunla derhal dekontaminasyonu düşünülebilir; ancak bunun toksisiteyi azalttığına dair bir kanıt yoktur.
Gastrik Lavaj Uygulama
Formüllerin çoğunda organik çözücü kullanıldığı ve bu yüzden aspirasyon pnömonisi riski yüksek olduğundan için gastrik lavaj yapılması uygun değildir.
Aktif Kömür Uygulama
Aktif kömür kullanımına ilişkin kanıtlar sınırlıdır; ancak hasta yutulduktan sonraki 1 saat içinde başvurursa veya yüksek miktar oral alımlarda aktif kömür uygulaması yapılabilir.
Nöbetlere Yaklaşım
Nöbetler antiepileptik tedavi ile kontrol altına alınmalıdır. Farelerdeki deneysel veriler, fenobarbital ile karşılaştırıldığında benzodiazepinlerin tip I bileşiklere kıyasla tip II’ye bağlı konvülsiyonları kontrol etmede daha etkili olabileceğini düşündürmektedir.
Voltaj kapılı bir klorür kanalı agonisti olan ivermektinin, piretroidle zehirlenmiş sıçanlarda salivasyonu ve kaslardaki tekrarlayan deşarjları kontrol ettiği bulunmuştur. Ancak kan-beyin bariyerindeki çoklu ilaç reseptör pompası aktivitesi ivermektini beyinden büyük ölçüde uzaklaştırdığı için bunun merkezi etkisi sınırlıdır. Atropinin salivasyonu azalttığı düşünülebilirse de piretroid zehirlenmesi olan hastalarda nöbet eşiğini düşürme potansiyeli nedeniyle zararlı etkileri olması muhtemeldir.
Paresteziye Yaklaşım
Fayda mekanizması net olmasa da E vitamininin paraestezi tedavisinde etkili olduğuna dair raporlar vardır; ayrıca bu semptom 12-24 saat içinde düzeldiği için genellikle spesifik tedavi gerekmemektedir.
Alerjiye Yaklaşım
Antihistaminikler kullanılabilir.
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6996658/
- https://tatd.org.tr/toksikoloji/2018/06/27/piretrin-ve-piretroid-grubu-insektisidler/
- https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1189273
- https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2666765721000764
- https://jag.journalagent.com/turkhijyen/pdfs/THDBD-05935-REVIEW-GIRAY.pdf
- https://www.caybdergi.com/archives/archive-detail/article-preview/piretroid-temasna-bal-ciddi-parestezisi-olan-bir-o/38654
