Tıp dilinde Scabies, halk arasında uyuz olarakta bilinen paraziter cilt hastalıklarından en fazla görülenidir. Etken sadece insan derisinde yaşabilen ve çıplak gözle görülemeyen akar (mite) türünden bir artropod olan “sarcoptes scabiei hominis’in” dir. Dünyanın her tarafında, her yaş da ve cins de ya da ırk ayrımı gözetmeksizin görülür. Epidemiyolojik verilerin yetersizliğine rağmen günümüzde dünya üzerinde 200 ila 300 milyon insanın bu hastalığa yakalandığı bilinmektedir. Kış ve sonbahar aylarında daha fazla artışlar gösterir. Pratikte klasik öykü, patognomonik deri lezyonları ve şiddetli kaşıntılı ile kolayca tanı konabilmekte iken özellikle immunsuprese ya da ek sistemik hastalığı olan erişkinlerde ve çocuklarda farklı klinik tabloları taklit edebilmektedir. En önemli bulaşma yolu deriden deriye doğrudan temas ve cinsel ilişki ile olmaktadır. Ayrıca ortaklaşa kullanılan eşyalarla bulaşma olabilir. Bu nedenle aile bireylerinde veya hastanın yakın temasta olduğu kişilerde de sıklıkla enfestasyon (bulaş) görülmektedir. Bulaşma için deri temasının 5 dakikadan uzun olması gerekmektedir. Tanı sürecinin geciktiği ya da etkin ve yeterli tedavinin verilemediği durumlarda özellikle toplu yaşanılan yerlerde (askeriye, yatılı yurtlar, bakımhaneler) salgınlara neden olabilmektedir.
Etken sadece insan derisinde yaşayabilen ve çıplak gözle görülemeyen mite (akar) türünden bir artropod olan “sarcoptes scabiei hominis” dir ve 8 ayaklı olup krem ve bej renginde bir akar türüdür.
Halk arasında uyuz hastalığının kişisel bakım ve temizlik eksikliğinden meydana geldiği gibi yanlış bir düşünce vardır. Hastalığa neden olan sarkopt temiz ortamda da üreyebildiği için temizlik ve bakım ile direkt ilişkili değildir. Ancak hastalığın kalabalık, toplu yaşanan ve düşük hijyenik koşullarında daha hızlı salgınlar yapmaktadır.
Uyuz hastalığına başlangıçta 10 ile 15 akar yetmektedir. Bazı vakalarda deride vücutta binlerce uyuz böceği görülmüştür. Yumurta – larva – nimf ve ergin yaşam döngüsü 14 ila 21 gün arası değişmektedir. Ömür uzunluklar ortam sıcaklığı ve ortamdaki neme bağlı olarak 4 ila 8 haftaya kadar uzayabilir.
Deriye bulaşan erkek ve dişi sarkoptlar deri yüzeyinde çiftleştikten sonra erkek sarkopt ölür. Dişi sarkopt ise derinin en üst tabakası olan st.korneuma yerleşir ve bir aylık yaşam süresini burada tamamlar. Uyuz hastalığını yapan sarkoptun dişisidir. Bu bir aylık süre içerisinde dişi sarkopt deride günde 0.5-5 mm kadar uzunlukta açtığı tünelcikler (sillon) açarak içerisine 40-50 yumurta bırakır (4-8 haftalık yaşam süreleri içerisinde). Bunlardan da 3-4 gün içinde larvalar oluşur. Bu larvalardan da nimfler ve erişkin parazitler gelişir. Bunar deri yüzeyine tekrar çıkarlar. Yumurtadan erişkin sarkopta yaşam siklusları genelde 14-21 gündür. Yetişkin bir uyuz hastasının cildinde 15-25 adet (ortalama 12) sarkopt bulunur. Sarkoptlar vücutta sebumdan-deri yağ salgısı zengin vücut alanlarını sevmezler (saçlı deri, gövde üst kısmı gibi). Sarkopt dış ortamda oda sıcaklığında 24-36 saat hayatta kalabilir. Ortam soğudukça bu süre uzamaktadır.
Tipik anamnez ve klinik bulgular skabiyes tanısının temelini oluşturmaktadır. Hastalıkta en belirgin semptom kaşıntıdır. Kaşıntı gece uykudan uyandırır ve sıcak ortamda artar. Ailede kaşınan başka bireylerin bulunması skabiyes tanısını destekleyen diğer önemli bulgudur. Hastalarda kaşıntı genelde ilk belirtidir.
Kaşıntının şiddeti, yaygınlığı, gece artması ve ailesel özelliği çok tipiktir.
- El Parmak Araları
- Ekstremite Ekstansör Yüzleri (İç Yüz)
- Aksiller Katlantılar
- Koltuk Altı Aksiller Bölge
- Omuzlar
- Gövde Yanları
- Meme Çevresi
- Dirsekler
- Karın
- Kalça
- Ayak Parmakları
- Cinsel Organlar (Kasıklar)
en çok yerleştiği bölgelerdir.
Ayrıca kaşıntı uyuz böceklerinin doğrudan etkilemediği deri bölgelerinde bile görülebilir. Ekskoriye papüller; en sık görülen muayene bulgusudur ve skabiyes akarlarına, yumurtasına, eksuda, feçes gibi salgılarına karşı gelişen allerjik yanıt sonucu gelişir. Skabiyes akarına bağlı gelişen primer lezyon değildir, dolasıyla deri kazıntı örneklerinde nadiren akara rastlanır. Ancak erkeklerde peniste (glans, corona, penil şaft, skrotumda) eritemli papül görülmesi klinik karekteristik bulgudur. Bu papüller sıklıkla ekskoriye olup üzerinde hemorajik krut izlenebilir.
Özellikle bebeklerde ve küçük çocuklarda saçlı baş, yüz, avuçlar ve tabanlar da etkilenebilir. Çocuklarda deri üstünde çıkan, ancak çıplak gözle görülmesi epey zor olan, ince, hiperemik veya koyu renkli ve düzensiz çizgiler tipiktir. Bunlar deride skabiesin açtığı tüneller yüzünden meydana çıkar.
Tüneller; dişi erişkin akarların stratum korneumda yumurta bırakmak için açtığı gri-kahverengi 0,5-1 cm boyutlarında virgül şeklinde, hafif deriden kabarık izlenen klinik bulgudur. Deri bir süre sonra toplu iğne başı büyüklüğünde kabarcıklarla, kızarık ve kabarık boğumlarla veya sivilcelerle tepki verir. Ayrıca bu bölgelerde akarı yuva yaptığı bölgelerde deri döküntüsüne neden olur. Bu tünellerin ucunda bazen erişkin dişi akarı içeren inci tanesine benzeyen vezikül görülebilir. Tüneller ve veziküller spesifik klinik bulgulardır. Buna ilaveten kaşıntı yüzünden yaralanan deri bölgeleri enfeksiyon kapabilir. Daha uzun süreli durumlarda büyük alanlara yayılan alerjik döküntüler gelişebilir.
Klinik olarak görülebilecek diğer bulgu skabiyes nodülleridir. Boyutları 5-20 mm arasında değişen kırmızı-kahverengi renkte nodüller sıklıkla koltuk altlarına, gövde yan yüzlere, olekranona, uyluk iç yüzlerine, erkeklerde genital bölgeye ve kalçalara yerleşir. Bu nodüller de papüler lezyonlar gibi alerjik yanıt sonucu gelişmektedir, dolayısıyla mikroskopik incelemede nadiren akar görülür.
Uyuz tanısı özellikle gece artan şiddetli kaşınma öyküsünün mevcut olduğu klinik bir tanıdır. Bütün ev halkı kaşıntı şikayetinden yakınıyorsa uyuz düşünülmelidir. Klasik fiziksel bulguları deride, parmaklar arasındaki ve fleksiyon katlantılarında bulunan küçük tünelciklerdir. Tünelcikler her zaman görülmeyebilir. Sadece ekskoriyasyon ve impetiginizasyon bulunabilir. Lezyonları atopik dermatitteki lezyonlardan ayırmak güç olabilir. İleri olgularda fazla miktardaki akar yükü kabuklu veya Norveç Uyuzuna yol açabilir veya sonuçlanabilir. Bu durum sadece bağışıklıkları baskılanmış bireylerle görülür. Uyuz tanısı akarın veya yumurtasının deri parçaları içinde mikroskobik olarak gösterilmesiyle konabilir.
Skabiyesin etkin bir şekilde tedavisini hastanın tedaviye uyumu belirlemektedir. Skabiyes tanısı alan hasta için tedavi planı oluştururken hastanın yaşam alanını paylaştığı diğer kişilerin de, semptomları olmasa bile, aynı zamanda tedavi olması reenfestasyonu önlemek için zorunludur. Diğer aile bireylerinde kaşıntının olmaması bulaşın olmadığı anlamına gelmemektedir. Hasta ve aile tedavisinin yanı sıra enfestasyon kaynağı olabilecek eşyalar; hastanın yatak örtülerinin, nevresim takımlarının, kullandığı havluların ve kıyafetlerinin ilaçlı sıcak suda yıkanması ve sıcak kurutma makinesinde yıkanan eşyaların iyice kurutulması veya ütülenmesi bir zorunluluktur. Eşyaların ağzı sıkıca kapalı olan bir torbaya konulması ve en az 72 saat torbada bekletilmesi de uyuz parazitlerinin ölmesi için yeterlidir.
Uyuz hastalığın tedavisinde daha çok topikal krem ve losyonlar kullanılır. Topikal tedavinin nasıl uygulanacağı her hastaya zaman ayırarak anlatılmalı, unutabileceği düşünülerek yazılı materyal ile desteklenmelidir.
Topikal Ajanlar
- Permetrin (Kwellada losyon,Şampuan)
- Fenotrin
- Sülfür
- Benzil benzoat
- Krotamiton
- İvermektin
- Malation
Sistemik Ajanlar
Oral ivermektin bulunmaktadır.
Ülkemizde bu ajanlar içerisinde topikal olarak uygulanan permetrin ve sülfür mevcuttur.
Permetrin: İnsektisid piretroid ailesinin üyesi olan permetrin piretrum bileşenleri ve derivelerini içermektedir. Permetrin %1 lik şampuan ve %5 lik krem ve losyon formu skabiyes tedavisinde skabisidal ve ovisidal etki göstermektedir. Birçok kılavuzda komplike olmayan klasik skabiyesli hastalarda ilk tedavi seçeneği olarak önerilmektedir.
Kwellada %1(Permetrin) Şampuan (Permetrin: Skabies yanında pediculus capitis (baş biti) enfestasyonlannın tedavisinde de kullanılır.
Kuru saç ve cilt yeterli miktarda Kvvellada Shampoo ile ıslatılır. Gerekli Kwellada Shampoo miktarı saçın uzunluğuna göre değişebilir. Tüm vücut ıslandıktan sonra Kwellada Shampoo tüm vücuda sürülür ve ilacın etki etmesi için 10 dakika bekletilir. Daha sonra vücut iyice yıkayıp durulanır.
Kwellada %5 (Permetrin) Losyon: Genellikle şampuan sonrası iyice kurulanmış cilde tüm vücuda veya boyundan aşağıya el parmak araları ve erüpsiyonun izlenmediği diğer alanlar dahil olmak tüm alanlara iyice sürülmelidir. Losyon sürülmesi sonrasında 8-12 saat beklenmeli ve sonrasında yıkanmalıdır.
Erişkinler ve 12 yaşın üstündeki çocuklarda; 30 ml losyon yeterlidir. Ancak bazı erişkinlerde bu dozdan daha fazlası gerekirse de 60 ml’den fazla kullanılmaması gereklidir.
- 6-12 yaş arasındaki çocuklarda: 15 ml losyon yeterlidir.
- 1-5 yaş arasındaki çocuklarda: 7.5 ml losyon yeterlidir.
- 2 aylıktan 1 yaşa kadar olan çocuklarda: 3.75 ml losyon yeterlidir.
Topikal uygulama öncesi vücut kuru ve serin olmalıdır. Boyundan aşağıya el parmak araları ve erüpsiyonun izlenmediği diğer alanlar dahil olmak üzere tüm vücuda sürülmeli, 8- 12 saat sonra yıkanmalıdır. Özellikle bebeklerde ve immun yetmezliği olan erişkinlerde göz ve ağız bölgesi korunarak baş bölgesine de bu ajan uygulanmalıdır. Üç aydan büyük infantlarda, gebelerde ve laktasyondaki kadınlarda ilk seçenek tedavi ajanı olarak önerilmekle birlikte tek uygulama sonrası ilacın %2 sinden azı sistemik dolaşıma geçebilmesi nedeniyle özellikle 3-12 ay arası bebekler olmak üzere bu gruptaki bireylerde toksisite açısından dikkatli olunmalıdır. Literatürde yapılan klinik çalışma metanalizlerinde permetrin en etkili skabisidal ajandır. Tek uygulama sonrası %89-98 tedavi başarı oranı, 1 hafta ara ile tekrarlayan uygulama sonrası %98-100’e ulaşmaktadır.
Daha fazla reçete bilgisine buradan erişebilirsiniz.
Skabiyeste tedavinin etkili olabilmesi için aşağıdaki önerilere dikkat edilmelidir.
- Topikal antiskabiyal tedavi öncesi duş alınmalı, duştan en az 1 saat sonra, vücut kurduktan ve normal vücut sıcaklığına döndükten sonra, boyun ve kulak arkaları da dahil edilerek boyundan aşağı tüm vücuda sürülmelidir.
- Topikal ilaçlar sürülürken parmak araları, göbek ve kasıklar unutulmamalıdır.
- Özellikle bebeklerde, immun yetmezliği olan veya saçlı deride de lezyonu olan erişkinlerde periorbital ve perioral bölge korunarak baş bölgesi de tedavi alanına dahil edilmelidir.
- Tedavi sırasında ellerin yıkanması durumunda ilaç ellere tekrar sürülmelidir.
- Yakın temasta bulunan aile bireyleri, aynı evi paylaşan partnerler şikâyeti olmasa bile mutlaka tedavi edilmelidirler.
- Laktasyon döneminde memede erüpsiyon izlenmiyorsa bu bölgeye sürülmemesi, tedavi sonrası 5 güne kadar emzirmeye ara verilmesi önerilmektedir.
- Tedavi sonrası kullanılan kıyafetler, havlular ve nevresimler temiz olmalıdır. Önceki kullanılan eşyalar uygun yöntemlerle parazitten arındırılmış olmalıdır (En az 10 dakika 50o C derede yıkama, ütüleme, yıkanamayan eşyaların 7 gün bir poşet torba içinde
bekletme ya da -10 ile -18 C arasında derin dondurucuda 5 saat bekletilme). - Krutlu skabiyesde, multipl tünel-papül-nodül lezyonlarının izlendiği yaygın skabiyeste, immunsuprese hastalarda, salgın durumlarında, hastanın tedavi uyumunun tam olmadığı durumlarda tekrarlayan tedavi önerilmektedir.
- Şüpheli yeni lezyon gelişimi 2 haftada bir kontrol edilmelidir. Kontrolde yeni lezyon gelişimi saptanması durumunda tedaviye devam edilmelidir.
- Skabiyes akarı ve salgılarına karşı gelişen alerjik yanıt nedeniyle kaşıntının tedavi sonrası devam edebileceği konusunda hastalar uyarılmalıdır.
- Tedaviye dirençli postskabiyetik nodüller için topikal kortikosteroidler kullanılabilir.
- Krutlu skabiyes haricinde hastanın izole edilmesine gerek yoktur.
- Tekrarlayan tedaviye rağmen yeni lezyon gelişimi görüldüğü durumlarda ilaç direncinden
şüphelenebilir, ancak bu durum genelde doğru ve yeterli uygulamanın yapılamaması ya da yeni enfekte kişilerle temasın olması nedeniyle gelişmektedir.
- https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1170970
- https://www.aliraif.com.tr/urun/kwellada-sampuan-1-120-ml/
- https://xn--aciltp-t9a.com/uyuz
