Skombroid (Scombroid) zehirlenmesi, genellikle belirli balık türlerinin tüketiminden sonra meydana gelen bir gıda zehirlenmesi türüdür. Bu balıklar arasında ton balığı, uskumru, sardalya ve orkinos gibi yüksek histamin içeriğine sahip balıklar bulunur. Skombroid zehirlenmesi ayrıca kontamine olmuş İsviçre peynirlerinin tüketilmesini takiben de görülmektedir.
Scombroid zehirlenmesi, balıkların uygun olmayan şekilde saklanması veya işlenmesi sonucu histaminin ve diğer biyojenik aminlerin birikmesiyle meydana gelir. Histamin, vücutta alerjik reaksiyonlara benzer semptomlara yol açar. En yaygın olarak görülen semptomlar yüz ve boyun kızarması, ishal, ürtikeryal döküntü ve baş ağrısı dahil olmak üzere histamin salınımının patofizyolojisini taklit eder. Hastalarda nadiren şiddetli bronkospazm veya kardiyak etkiler görülebilir, bu genellikle astım veya önemli kalp hastalığı gibi predispozan tıbbi durumları olan hastalarda görülür.
Klasik olarak histamin toksisitesi, koyu etli balıkların, özellikle Scombridae ve Scomberosocidae familyalarının (ton balığı, uskumru, palamut, skipjack) yenmesiyle ilişkilendirilir ve bu nedenle skombroid zehirlenmesi olarak adlandırılır. Birinci dünya ülkelerinde skombroid zehirlenmesi, ticari balıkçı teknelerinin sıkı düzenlemeleri nedeniyle ticari hasattan ziyade çoğunlukla rekreasyonel olarak yakalanan balıklarda görülür. Amberjack, lüfer, mahi-mahi, sardalya, sarıkuyruk ve ringa balığı gibi skombroid olmayan türler de yaygın olarak sorumludur. Nadiren, kontamine İsviçre peyniri reaksiyona neden olabilir.
Histamin zehirlenmesi genellikle gıdaların kötü şartlarda işlenmesinden, saklanmasından veya hammaddelerin bozuk olmasından kaynaklanır. Uygunsuz koşullarda saklanan balıklarda bakteri üreyebilir ve balığın kas dokusunda bulunan histidin, bakteriyel enzim histidin dekarboksilaz tarafından histamin ve diğer biyojenik aminlere çevrilir. 4°C veya üstünde saklanan balıklarda, 2-3 saat gibi kısa sürede toksik düzeyde histamin birikmesi oluşabilir. Uygun şekilde saklanan balıklarda histamin normalde 100 g’da 0,1 mg’dan azdır, ancak kontamine balıklardaki histamin seviyeleri 100 g balıkta en az 20 ila 50 mg’a çıkar. Histamin seviyesini artıran sorumlu bakteriler en sık olarak Escherichia coli, halophilic Vibrio türleri, Proteus, Klebsiella, Clostridium, Salmonella ve Shigella türleridir.
Histamin ısıya çok dayanıklıdır. Bir kez oluştuktan sonra onu yok etmek çok zordur. Histamin ve diğer toksinler pişirme, dondurma veya soğutma ile parçalanmazlar. Kontamine balığın kokusu ve görüntüsü taze görünebilir, bununla birlikte skombroid zehirlenmeli hastalar tarafından balık tadı “acı biber” veya “baharatlı” olarak bildirilmiştir. Ayrıca balık pişirildiğinde derisi bal peteği gibi görünebilir.
Skombroid zehirlenmesi ayrıca kontamine olmuş İsviçre peynirlerinin tüketilmesini takiben de görülmektedir. Bu zehirlenme balıkta olduğu gibi aynı mekanizma ile oluşur ve çiğ sütün işlenmeden önce bakteriyel kontaminasyonundan kaynaklanır.
değildir; semptomların kaynağı kimyasaldır. Histidin, birçok farklı balık türünde, özellikle de koyu etli balıklarda bulunur ve 4°C (40°F) üzerindeki sıcaklıklarda histidin dekarboksilaz enzimi aracılığıyla histamine dönüşür. Escherichia coli, Vibrio, Proteus, Klebsiella, Clostridium, Salmonella ve Shigella gibi enterik bakteriler bu dönüşümden sorumludur. Normal pişirme sıcaklıkları histamini yok etmez.
Histamin daha sonra yutulduğunda, mast hücrelerinin degranülasyonu ile alerjik benzeri bir reaksiyona yol açar. Bu degranülasyon mekanizması, alerji aracılı histamin yanıtında görülene benzerdir. Skombroid zehirlenmesinin klinik semptomları arasında yüz ve boyun kızarması, ishal, ürtikeryal döküntü ve baş ağrısı bulunur. Şiddetli vakalarda bronkospazm veya kardiyak etkiler görülebilir.
Skombroid toksisitesinin belirti ve bulguları histamin zehirlenmesi şeklindedir. Genellikle kontamine balığın yenmesini takiben 1 saat içinde (10-30 dk gibi daha kısa sürede olabilir) semptomlar başlar ve e yaklaşık 12 ila 48 saat sürer. Genellikle kendini sınırlayan benign bir hastalık süreci vardır. Nadiren birkaç gün gibi daha uzun sürebilir.
En yaygın belirtiler
- Yüzde veya tüm vücutta kızarıklık
- Karın ağrısı
- Bulantı-kusma
- İshal
- Baş ağrısı
dir. Daha az görülen semptomlar arasında bulanık görme, soğuk hissi, baş dönmesi, terleme ve taşikardi yer alır. Daha nadir olarak hipotansiyon, anjiyoödem, dilde şişme bronkospazm ve solunum sıkıntısı ve kardiyak aritmiler görülebilir. İzoniazid veya monoamin oksidaz inhibitörleri alan hastalarda gastrointestinal sistemdeki histaminaz blokajı nedeniyle çok daha kötü reaksiyonlar görülebilir. Özellikle yaşlı ve kalp ve akciğer hastalığı (astım gibi) olanlarda daha ciddi klinik tablo görülmektedir.
Tipik belirti-bulguları; karın ağrısı, ishal, bulantı-kusma; yüzde veya tüm vücutta kızarıklık, sıklıkla yüz ve üst gövdede daha belirgin olan eritematöz ve ürtikeryal döküntü; baş ağrısı, baş dönmesi; ağız çevresinde yanma, kaşıntı veya ödem, dilde yanma ve karıncalanma, metalik ve acı biber tatla birlikte olan ağız kuruluğu; taşikardi, çarpıntı; nefes darlığı ile birlikte göğüste sıkışma hissidir.
İnsanlarda skombroid zehirlenmesi için spesifik bir tanısal test yoktur. Tanı genellikle klinik bulgular ve yakın zamanda balık yeme öyküsü ile konur. Şu bulgular tanı koymak için yardımcı olmaktadır;
- Skombroid balık yemeyi takiben 1 saat içinde semptomların başlaması
- Histamin ile ilişkili semptomlar; kızarıklık, döküntü, baş ağrısı ve ishal gibi.
- Epidemiyolojik veri: aynı yemeği yiyen kişilerde benzer semptomların olması
- Antihistamin uygulanmasını takiben semptomların hızlı düzelmesi.
Deniz ürünlerindeki biyojen aminlerin özellikle de histaminin hem teknolojik hem de toksikolojik yönden tespit edilmesi önemlidir. Gıdalarda fazla histaminin bulunuşunu organoleptik (duyusal analizler) olarak belirlemek her zaman mümkün olmayabilir. Çünkü herhangi bir besin maddesinin dış görünüşü, kokusu ve rengi değişmeden de yüksek miktarda histamin içerebilmektedir. Eğer ölçülebiliyor ise hastada plazmada ve idrarda histamin seviyesinin ölçülmesi tanı koymada yararlı olabilir. Normal seviyeden 2-4 kat yüksek olması tanıyı desteklemektedir. Ancak bu test 24 saat içinde yapılmalıdır, çünkü bu zamandan sonra normal değerine döner. İlk 4 saat içindeki yüksek plazma histamin seviyesi, skombroid zehirlenmesi için spesifik bir bulgu olarak kabul edilir.
- Balık alerjisi
- Myokard infarktüsü
- Stafilokokkal enterotoksinin indüklediği besin zehirlenmesi
- Diğer deniz ürünleri zehirlenmesi
Skombroid (histamin) zehirlenmesinin genellikle hafif seyretmesi ve spontan iyileşme eğiliminde olması nedeniyle birçok hastada tedavi gerekmeyebilir. Ancak, bazı durumlarda tedavi gerekebilir.
Hafif Semptomlar
Hafif semptomlar arasında kızarıklık, yanma, döküntü, kaşıntı ve ağız çevresinde ödem gibi belirtiler bulunur. Solunum sıkıntısı veya hipotansiyonun eşlik etmediği bu hafif semptomlar için genellikle aşağıdaki tedavi uygulanır:
- H1 Antihistaminler: Difenhidramin, hidroksizin veya setirizin.
- H2 Antihistaminler: Famotidin, ranitidin veya simetidin.
Bu ilaçlar 1-2 gün oral olarak verilir ve semptomlar genellikle 6-8 saat içinde iyileşir. Kusma veya ishal ile önemli sıvı kaybı yaşayan hastalara 20 ml/kg izotonik sıvı tedavisi verilmelidir.
Orta ve Ciddi Semptomlar
Orta veya ciddi semptomları olan hastalarda veya oral antihistaminleri tolere edemeyen hastalarda parenteral antihistamin tedavisi gerekebilir.
Şiddetli Semptomlar
Nadiren de olsa, üst hava yolu ödemi nedeniyle obstrüksiyon, hipotansiyon ve bronkospazm gelişebilir. Bu bulguları olan hastalarda tedavi, anafilaksi tedavisi şeklinde olmalıdır.
- Antihistaminler: H1 ve H2 antihistaminler birlikte kullanılabilir.
- Kortikosteroidler: Enflamasyonu azaltmak için kullanılabilir.
- Sıvı Tedavisi: İzotonik sıvılarla desteklenir.
- Bronkodilatörler: Bronkospazm varsa uygulanır.
- Epinefrin İnjeksiyonu: Anafilaksi durumunda intramüsküler olarak uygulanır.
Bu tedavi protokolü ile hastaların semptomları kontrol altına alınabilir ve ciddi komplikasyonlar önlenebilir.
- https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1189828
- www.tatd.org.tr/toksikoloji/2017/07/06/skombroid-zehirlenmesi/
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3314039/
