Böbrek fonksiyonu hakkında önemli bilgiler veren tam idrar tetkiki ucuz, kolay ve hızlı sonuç alınması nedeniyle hekimler tarafından en çok istenen tetkiklerden biridir. En çok karın ağrısı, yan ağrısı, suprapubik ağrı, bulantı gibi şikayeti ile başvuran hastalarda tanının konulmasında istenir.
- Böbrek patolojilerini değerlendirmek
- İdrar yolları patolojilerini değerlendirmek
- Metabolik ve endokrin hastalıkların tanısı ve takibi
- Toksikolojik durumların analizi (ilaç/uyuşturucu/ağır metal vs.)
İdrar kararsız bir sıvıdır; işeme yoluyla elimine edilir edilmez kompozisyonu değiştirir. Numunenin doğru değerlendirilmesi için doğru toplama, saklama ve işleme çok önemlidir. İdrar numunesi alım sonrası hemen laboratuvara gönderilmeli veya buzdolabında saklanmalıdır çünkü numune oda sıcaklığında bırakıldığında bakteriler hızla çoğalır ve bu da enfeksiyonun ciddiyetinin olduğundan fazla tahmin edilmesine neden olur.
Değerlendirme
TİT değerlendirmesi 3 aşamadan yapılır.
- İdrarın görünüşü
- İdrar numunesinde stick test (strip)
- Mikroskobik bakı
Görünüm
İdrar normalde berraktır. Bulanık görünüm, idrarın normalden koyu renkte olması, kahverengi ve kırmızı idrar görünümü farklı patolojilerin ayrıt edilmesinde kullanılabilir. Bulanık olması her zaman idrar yolları enfeksiyonu olduğunu göstermez. Ama bulanık ve kötü kokulu idrar, idrar yolu enfeksiyonu şüphesi doğurur, kırmızı ya da kahverengi idrar hematüri ya da yenilen gıdalardan kaynaklı olabilir.
500 ml idrarda 0,2 ml kan idrarın rengini değiştirmek için yeterlidir. Makroskobik hematüri idrarın görüntüsü ile tanınabilir.
| Beyaz idrar | Şilöz idrar, fosfat kristalleri |
| Kırmızı-Pembe-Kahverengi İdrar | Eritrosit, hemoglobin, miyoglobin, porfiriya, kurşun ve civa intoksikasyonu Pancar, böğürtlen, baklagiller Daunorubisin, doksorubisin, deferoksamin, heparin, oksifenbutazon, azogantrisin, azosilin |
| Sarı-Turuncu İdrar | Bilirübin, Ürobilinojen, dehidratasyon Yoğun C vitamini tüketimi Rifampisin |
| Kahverengi-Siyah İdrar | Methemoglobin, metildopa, melanin(melanom) |
| Mavi-Yeşil İdrar | Psödomonas enfeksiyonu, metilen mavisi, biliverdin, mavi bez sendromu Amitriptyline, indometasin, propofol |
İdrar Stick Test (Strip Testi)
Plastik bir çubuk üzerine farklı kimyasallar emdirilmiş pedlerin, idrarın farklı bileşenleri ile tepkimeye girmesi ile renk değiştirmesinin temel alındığı idrar analizidir. 60-120 saniye idrar örneğine maruz bırakılan pedler ardından renk ölçeğine göre okunur. Strip testi ile idrarın değerlendirilen parametreleri ve normal değerleri
- Dansite (1005-1025)
- pH (4,8-8,2)
- Lökosit (negatif)
- Eritrosit (negatif)
- Nitrit (negatif)
- Keton (negatif)
- Bilirübin (negatif)
- Ürobilinojen (negatif)
- Protein (negatif)
- Glikoz (negatif)
Dansite
Böbreklerin idrarı konsantre etme ve dilüe etme yeteneğini gösterir. Dehidratasyon gibi durumlarda artar.
pH
Normal idrar pH’ı hafif asidiktir. Normal değerleri 5,5 ila 7,5’tir, ancak normal aralık 4,8 ile 8,2 aralığındadır. 8.5 veya 9.0’lık bir idrar pH’ı genellikle Proteus , Klebsiella veya Ureaplasma urealyticum gibi üre parçalayan bir organizmayı gösterir . Alkali bir idrar pH’ı, ” enfeksiyon taşları ” olarak da bilinen struvit böbrek taşlarını gösterebilir.
Asidoz yönüne, metabolik ve respiratuvar asidoz tablolarında ve ishal, üremi, açlık gibi klinik durumlarda kayar. E.coli enfeksiyonu idrarı asitleştirir.
Alkaloz yönüne, metabolik ve respiratuvar alkaloz tablolarında kayar. Proteus ve psödomonas enfeksiyonu idrarı alkalileştirir.
Ketonüri
Diyabet, ağır metal zehirlenmesi, renal tübüler hastalıklar ve interstisyel nefrit gibi durumlarda görülür. Çok miktarda kusma ve uzun süreli açlık durumlarında görülebilir.
Proteinüri
İdrarda normal protein atılımı <150mg/gün ‘dür. atılan proteinin %20’u albümin, %30’u globülin, %40’ı Tamm-Horsfall proteinidir. Spot idrarda 20gr/dlnin altında protein olması negatif olarak kabul edilir.
Proteinüri glomerüler, tübüler ya da overflow sonucu olabilir. Etiyolojide kronik hastalıklar, kullanılan ilaçlar, toksikasyonlar gibi çok farklı sebepler olabilir. İdrarda proteinüri değerlendirilmesi için poliklinik şartlarında ayırıcı tanı yapılması ve günün ilk idrarının değerlendirilmesi, 24 saatte toplanan idrarın değerlendirilmesi gibi farklı idrar tetkiklerinin yapılması gerekir.
Glikozüri
İdrarda normalde eser miktarda glikoz vardır. İdrarda glikoz bulunması diyabet ile ilişkilidir.
Hematüri
Eritrosit pozitif olan idrar analizine hematüri denir. İdrar renginin normal olduğu hematüri mikroskobik hematüri olarak adlandırılır, idrar renginin de kırmızı-kahverengi olduğu hematüri makroskobik hematüri olarak adlandrılır.
Hematüri nefritik sendrom, enfeksiyon, üriner sistemde taş ya da mesane kanserini düşündürebilir.
İdrarın kırmızı olduğu fakat stick testinde hematüri saptanmayan durumlarda idrarın rengini değiştiren diğer etkenler araştırılmalıdır.
Bilirübin ve Ürobilinojen
Hızlı değerlendirilmelidirler, kandaki seviye artışı idrar seviyesinde artış ile paralellik gösterir.
Nitrit
Nitrat testi en doğru dipstick testidir çünkü nitratları nitrite dönüştürmek için idrarda bakteri bulunması gerekir. Nitritin nitrata fönüşmesi için gereken süre 6 saattir. Bu yüzden ürologlar, özellikle erkeklerde test için genellikle sabahın ilk idrarını isterler. Bu testin özgüllüğü %90’dan fazladır.
Çoğu gram negatif ve az sayıda gram pozitif bakteri nitratı nitrite metabolize eder. Bu yüzde pozitifliği idrar yolu enfeksiyonu ile ilişkili iken negatifliği idrar yolu enfeksiyonunu dışlamaz. Enterococcus, Pseudomonas ve Acinetobacter’ gibi komplike İYE’u etkenleri metabolize edemez.
Lökosit ve Lökosit Esteraz
Lökosit esteraz (LE), idrarda lökositlerin varlığını tanımlar. Lökositler muhtemelen idrardaki bakterilere yanıt olarak LE’yi serbest bırakır. İdrarda bu savunma hücrelerinin ve bu hücreler ait kompleks bileşenleri bulunması idrar yolu enfeksiyonu lehine bulgulardır. Ama %55 özgüllüğe sahiptir. Diğer enflamatuar hastalıklara bağlıda mesanede olabilirler.
İdrar Mikroskopisi
İdrar numunesinin mikroskop ile değerlendirilmesi için öncelikle 3-5 dk 1500-2000 devir/dk hızda santrifüj edilmesi gerekir. Daha hızlı santrifüj edilmesi idrar içindeki yapıları bozabilir. Oluşan sediment 10x ve 40x objektifler ile değerlendirilir.
İdrar sedimentinde eritrositler, lökositler, epitel hücreleri, mantarlar görülebilir.
- Eritrositler iç içe geçmiş halkalar şeklinde yeşilimtrak refle ile gözlenirler.
- Lökositler eritrositlerden daha büyük çekirdekleri belirgin ve granüllü görülürler. %3 lük asetik asitten 1 damla damlatılması ile bakılan sahadan eritrositler silinir lökositler kalır. Işık mikroskobunda 40 büyütmede incelenen 10 alanda sayılan lökosit sayısının ortalaması alınarak 5 ve daha fazla lökosit saptanması piyüri olarak değerlendirilir. Ama son literatürlerde, semptomlarla başvuran ve 10’dan fazla lökosit saptanması hastanın idrar yolu enfeksiyonu için tanısal olduğunu belirtmektedir.
- Epitel hücreler idrar örneğinde belirgin parçalar halinde ya da yapışık şekilde görülebilirler. Yassı epitel hücreleri ve böbrek epiteli hücreleri (silendir şeklinde ) görülebilir.
- Silendir görünümü tübüler sistem kaynaklı yapılardır, farklı maddelerin bir arada benzer morfolojide görülmesi ile tanınırlar. Hyalin silendir, epitel silendir, eritrosit silendir, lökosit silendir, granüler silendir gibi adlandırılırlar. Lökosit silendirleri piyelonefritli hastalarda sıklıkla bulunur. Lökosit silendirlerinin görülmesi piyelonefrit için patognomonik değildir fakat piyelonefriti destekleyicidir.
- Direk bakıda keskin sınırlı geometrik yapıların görülmesi kalsiyum oksalat taşları, kalsiyum fosfat taşları, amorffosfat, tripel fosfat, amonyum nitrat gibi inorganik maddeler olarak değerlendirilebilir.
- Bakteri ya da mantar gibi patojenler kendi morfolojilerinde görülebilirler.
Doğru idrar analizi için örnek nasıl verilmelidir?
İdrar örneği almanın Non-invaziv ve invaziv iki yöntemi vardır. Her iki tekniğin de temel prensibi, harici kontaminasyon olmadan bir numune elde etmektir.
Non-invaziv: Spontan işeme, invaziv olmayan ana tekniktir, ancak henüz işemelerini kontrol edemeyen çocuklarda idrar torbaları kullanılabilir. Spontan işeme klinik pratikte en basit ve en sık kullanılan yöntemdir. Numuneyi almadan önce sağlık personeline, penil/vajinal mikrobiyotadan kontaminasyon olasılığını en aza indirmek için hastalara temiz alım için net talimatlar verilmelidir. Alım öncesi nce üretral alanı silmek için kapaklı steril bir kap ve steril nemli havlular bulunur; değilse, pamuklu yün veya tuvalet kağıdı ve/veya sabunlu musluk suyu kullanılabilir. Geleneksel olarak, erkek hastalara idrar yapmadan önce sünnet derisini geri çekmeleri ve penis başını temizlemeleri talimatı verilir. Sonuç olarak, dişiler toplamadan önce labia ve üretral meatusu da temizlemelidir. Halihazırda bu standart önlemlerin gerekliliği tartışılmakta ve hatta birçok alanda artık uygulanmamaktadır.
İnvaziv: Üretral kateterizasyon ve suprapubik mesane ponksiyonu iki invaziv prosedürdür.
TİT için istenilen idrar numunesi orta akım idrarından olmalıdır.
- Üretranın girişinin temizliği yapıldıktan sonra
- İdrarın ilk kısmı tuvalete boşaltılır
- Ardından numune kabına 15-30ml idrar yapılır
- Numune kabı sıkı bir şekilde kapatılmalıdır.
- İdrar numunesi alınan kapın etiketlenmesi örnek verilmeden hemen önce veya sonra yapılmalıdır.
- Etiketleme numune kabının kapağına yapılmamalıdır.
- İdrar numunesi ilk 30 dakika içimde değerlendirilmelidir.
- https://www.journalagent.com/abantmedj/pdfs/ABANT-47955-ORIGINAL_ARTICLE-GULCAN.pdf
- https://www.turkcerrahi.com/makaleler/anamnez/tam-idrar-mikroskopi-gaita/
- https://cdn.istanbul.edu.tr/statics/toplumhekimligi.istanbul.edu.tr/wp-content/uploads/2016/11/TAM-%C4%B0DRAR-ANAL%C4%B0Z%C4%B0.pdf
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK557685/
- https://journals.lww.com/em-news/fulltext/2007/07000/urinalysis__microscopy.29.aspx
