Vital Bulgular (Vitaller)

“Vital” kelimesi Latince kökenli olup “hayati” anlamına gelmektedir. Vital bulgular, hastanın beyin, kalp ve akciğerler gibi hayati organlar tarafından kontrol edilen fizyolojik durumunu yansıtan parametrelerdir. Bu nedenle, vital bulgular hayati belirteçler olarak kabul edilir ve bireyin fizyolojik işlevlerinin doğru bir şekilde değerlendirilmesi için kullanılır.

Vital Bulguların Önemi:

• Vital bulguların düzenli aralıklarla izlenmesi, hastanın genel durumu hakkında hızlı ve doğru bilgi sağlar.
• Özellikle acil durumlarda sürekli, objektif ve kolay takip edilebilir olması, sahada çalışan 112 personeli ve acil servis hekimleri için büyük önem taşır.

Pediatrik Vital Bulgular

Pediatrik hastaların vital bulguları, yaşlarına göre değişkenlik gösterdiği için ayrı bir başlık altında ele alınmıştır. Pediatrik vital bulgular hakkında detaylı bilgiye buradan erişebilirsiniz.

Vital Bulgular Nelerdir?

Günlük hayatta ANTA kısaltmasıyla ifade edilse de, profesyonel sağlık çalışanları için vital bulgular beş temel parametreden oluşur:

1. Vücut sıcaklığı (ateş)
2. Kalp atım sayısı (nabız)
3. Solunum sayısı
4. Kan basıncı (tansiyon)
5. Pulse oksimetre (satürasyon)

Bu parametreler, hastanın genel fizyolojik durumu hakkında kritik bilgiler sağlar ve düzenli olarak takip edilmesi önemlidir.

Vücut Sıcaklığı

Günlük konuşmalarda “vücut sıcaklığı” genellikle “ateş” olarak adlandırılır; ancak “ateş” terimi, vücut sıcaklığının normalden yüksek olduğu durumu ifade eder. Normal vücut sıcaklığı genellikle 36,5-37,2°C arasında değişir. Vücudun iç sıcaklığı (core ısı), hipotalamustaki ısı merkezi tarafından düzenlenir ve genellikle 37,1°C olup ±0,5°C sapma gösterebilir. Dış ortam sıcaklığındaki değişimlere rağmen iç sıcaklık, vücut tarafından dengede tutulur.

Vücut Sıcaklığı Ölçüm Yöntemleri

Farklı ölçüm yöntemleri teknolojik gelişmelerle birlikte çeşitlenmiştir:

• Civalı Cam Termometre: 100 yıldan uzun süredir kullanılan bu yöntem, ağır metal toksisitesi riski nedeniyle giderek terk edilmiş ve birçok ülkede yasaklanmıştır.
• Temassız Kızılötesi Termometre: Alından veya boyundan ölçüm yapılabilir. Hızlı, invaziv olmayan, taşınabilir ve düşük maliyetlidir. Ancak doğruluğu konusunda yeterli bilimsel veri yoktur ve genellikle tarama amaçlı kullanılmalıdır.

İnvaziv Ölçüm Yöntemleri:

• Pulmoner arter
• Özefagial
• Rektal
• Mesane

Bu yöntemler altın standart kabul edilir. Özellikle çocuk hastalarda rektal ölçüm en güvenilir yöntemdir; ancak yoğun bakım dışındaki kullanımı sınırlıdır.

Non-İnvaziv Ölçüm Yöntemleri:

• Oral
• Temporal arter
• Aksiller
• Timpanik membran

Non-invaziv yöntemler pratik olup enfeksiyon riskini azaltır. Bebeklerde (0-3 ay) rektal, çocuklarda (3-18 yaş) oral, temporal arter ve aksiller ölçümler önerilmektedir.

Normal Vücut Sıcaklığı Değerleri:

• Oral: 36,5–37,5°C
• Rektal: 37–38°C
• Aksiller: 36–37°C
• Timpanik: 36,5–37,5°C

Vücut sıcaklığının normalin üzerinde olması hipertermi (ateş), normalin altında olması ise hipotermi olarak adlandırılır.

Ateş Tanımları:

• < 38,5°C: Hafif ateş
• 38,5°C – 38,9°C: Orta ateş
• ≥ 39°C: Yüksek ateş
• ≥ 40°C: Çok yüksek ateş

≥ 41,1°C sıcaklık hiperpireksi olarak adlandırılır ve acil müdahale gerektiren bir durumdur.

Kalp Atım Sayısı (Nabız)

Kalp atım sayısı, halk arasında yaygın olarak “nabız” olarak bilinir ve kalbin bir dakikadaki atım sayısını ifade eder. Nabız, kalbin sistol fazında damar duvarına uyguladığı basıncın cilt yüzeyinde hissedilmesiyle değerlendirilir.

Nabız Değerlendirme Yöntemi

Nabzı değerlendirmek için elin 2., 3. ve 4. parmaklarının uçları birlikte kullanılmalıdır. Nabız değerlendirilirken dikkate alınması gereken faktörler şunlardır:

• Nabzın ritmik olup olmadığı
• Dolgunluğu
• Atım sayısı

Ritmik bir nabız tespit edilirse, 30 saniye boyunca sayıp 2 ile çarpmak yeterli bir yöntemdir. Ancak, düzensiz bir nabız var ise tam bir dakika sayılmalıdır.

Nabız Ölçüm Yerleri ve İlgili Arterler

1. Apikal nabız
2. Temporal arter nabzı
3. Karotid arter nabzı
4. Brakial arter nabzı
5. Radial arter nabzı
6. Ulnar arter nabzı
7. Femoral arter nabzı
8. Popliteal arter nabzı
9. Tibialis posterior arter nabzı
10. Dorsalis pedis arter nabzı

Normal Nabız Değerleri

• Erişkinlerde: 60 – 100 atım/dakika
• Çocuklarda: 90 – 110 atım/dakika
• Fetusta: 135 – 140 atım/dakika

Nabzın normalden düşük olmasına bradikardi, normalden yüksek olmasına ise taşikardi denir.

Yaşa Göre Normal Kalp Atış Hızı:

Bu aralıklar, her yaş grubu için tipik kalp atış hızlarını dakikadaki atım sayısı olarak göstermektedir.

Solunum Sayısı

Solunum sayısı, genellikle gözden kaçırılan bir vital parametre olup, bir dakikadaki toplam solunum sayısını ifade eder. Solunum sayısı, yaşa göre değişiklik gösterir:

• Yenidoğan: 30-50 solunum/dakika
• Çocuk: 20-25 solunum/dakika
• Erişkin: 12-20 solunum/dakika

Solunum sayısı değerlendirilirken, hastanın solunum derinliği ve düzeni de göz önünde bulundurulmalıdır. Ölçüm sırasında en önemli nokta, hastanın solunumunun sayıldığını fark etmemesini sağlamaktır. Aksi halde, kişi solunumunu bilinçli olarak kontrol edebilir ve bu durum doğru sonuç elde edilmesini zorlaştırabilir.

• Solunum sayısının normalden yüksek olması durumuna takipne denir.
• Solunum sayısının normalden düşük olması durumuna ise bradipne denir.

Halk arasında “tansiyon” olarak bilinen kan basıncı, kalbin pompaladığı kanın arter duvarlarında oluşturduğu basınçtır.

• Sistolik Basınç: Kalbin sol ventrikülünün kasılması (sistol) sırasında, kanın aortaya atıldığı anda kaydedilen en yüksek basınçtır.
• Diastolik Basınç: Sol ventrikül gevşediğinde (diastol) arteriyel sistemde ölçülen en düşük basınçtır.

Tansiyon Ölçüm Yöntemleri

Kan basıncı ölçümü, sfingomanometre ile dışarıdan (non-invaziv) ya da özel problar kullanılarak damar içinden (invaziv) yapılabilir. Pratikte, non-invaziv ölçüm yöntemleri daha yaygın olarak kullanılır.

Uygun Tansiyon Ölçümü İçin İpuçları

• Ölçümden önce hasta en az 3-5 dakika dinlendirilmelidir.
• Doğru manşon boyutu seçilmelidir. Nabız kontrol edildikten sonra manşon şişirilir.
• Nabız kaybolduktan sonra yaklaşık 20 mmHg daha şişirilir. Manşon basıncı yavaşça düşürülerek Korotkoff seslerinin ilk (sistolik basınç) ve son (diastolik basınç) duyulduğu noktalar kaydedilir.
• Manşon Genişliği: Kol çevresine uygun seçilmelidir. İnce kollarda dar, geniş kollarda geniş manşon kullanılmalıdır.

Özel Durumlar

Tansiyon ölçülecek kolda damar yolu, şant, lenf ödemi, geçirilmiş meme cerrahisi veya koltuk altı ameliyatı varsa, diğer kol kullanılmalıdır. Bu durumlar, ölçümün doğruluğunu ve hastanın güvenliğini etkileyebilir.

Kol çevresine göre uygun manşon genişlikleri aşağıda verilmiştir:

• Kol çevresi < 32 cm ise, manşon genişliği 12-13 cm olmalıdır.
• Kol çevresi 32-41 cm arasında ise, manşon genişliği 15 cm olmalıdır.
• Kol çevresi > 41 cm ise, manşon genişliği 18 cm olmalıdır.

Normal Kan Basıncı Değerleri:

• Erişkinlerde: Ortalama normal kan basıncı 120/80 mmHg olarak kabul edilir.
• Kan basıncının normalin üstünde olması hipertansiyon, normalin altında olması ise hipotansiyon olarak adlandırılır.

Yaşa Göre Normal Kan Basıncı Değerleri:

• 1 Günlük Bebek: Sistolik kan basıncı 60-76 mmHg, diyastolik kan basıncı 30-45 mmHg olup, düşük sistolik kan basıncı <60 mmHg’dir.
• 4 Günlük Bebek: Sistolik kan basıncı 67-84 mmHg, diyastolik kan basıncı 35-53 mmHg olup, düşük sistolik kan basıncı <60 mmHg’dir.
• 1 Aylık Bebek: Sistolik kan basıncı 67-84 mmHg, diyastolik kan basıncı 36-56 mmHg olup, düşük sistolik kan basıncı <70 mmHg’dir.
• 1-3 Aylık Bebek: Sistolik kan basıncı 78-103 mmHg, diyastolik kan basıncı 44-65 mmHg olup, düşük sistolik kan basıncı <70 mmHg’dir.
• 4-6 Aylık Bebek: Sistolik kan basıncı 82-105 mmHg, diyastolik kan basıncı 46-68 mmHg olup, düşük sistolik kan basıncı <70 mmHg’dir.
• 7-12 Aylık Bebek: Sistolik kan basıncı 67-104 mmHg, diyastolik kan basıncı 20-60 mmHg olup, düşük sistolik kan basıncı <72 mmHg’dir.
• 2-6 Yaş Arası Çocuk: Sistolik kan basıncı 70-106 mmHg, diyastolik kan basıncı 25-65 mmHg olup, düşük sistolik kan basıncı <70 + (2 x yaş) mmHg’dir.
• 7-14 Yaş Arası Çocuk: Sistolik kan basıncı 79-115 mmHg, diyastolik kan basıncı 38-78 mmHg olup, düşük sistolik kan basıncı <70 + (2 x yaş) mmHg’dir.
• 15-18 Yaş Arası Ergen: Sistolik kan basıncı 93-131 mmHg, diyastolik kan basıncı 45-85 mmHg olup, düşük sistolik kan basıncı <90 mmHg’dir.

Bu veriler, yaşa göre normal sistolik ve diyastolik kan basıncı aralıklarını ve her yaş grubu için düşük sistolik kan basıncı sınırlarını göstermektedir.

Pulse Oksimetre

Pulse oksimetre, arteriyel atımı olan damarlar üzerinden farklı hemoglobin türlerinin ışık emilimlerini kaydederek, invaziv olmayan bir yöntemle arteriyel oksijen satürasyonunu (SpO2) ölçer. Bu yöntem, ağrısız, düşük maliyetli ve objektif bir izleme aracıdır. En yaygın olarak tırnak yatağından (el parmakları: işaret veya başparmak), ayak parmaklarından, kulak memesinden, burun köprüsünden ve alından ölçüm yapılabilir.

Normal SpO2 Değerleri:

Pulse oksimetre, arteriyel atımı olan damarlar üzerinden farklı hemoglobin türlerinin ışık emilimlerini kaydederek, invaziv olmayan bir yöntemle arteriyel oksijen satürasyonunu (SpO₂) ölçer. Bu yöntem, ağrısız, düşük maliyetli ve objektif bir izleme aracıdır. Ölçüm genellikle el parmakları (işaret parmağı veya başparmak), ayak parmakları, kulak memesi, burun köprüsü ve alından yapılabilir.

Normal SpO₂ Değerleri

Pulse oksimetre, hastanın ventilasyon yeterliliğini değerlendirmek için kullanılır. Normal SpO₂ değeri %95-100 arasında olmalıdır. Ancak uzun süreli sigara içen bireylerde, SpO₂ değerlerinin %93-95 arasında olabileceği bildirilmiştir.

Pulse oksimetre değerleri, arteriyel oksijen satürasyonu (SpO₂) ve parsiyel oksijen basıncı (PaO₂) ilişkisine göre değerlendirilir:

• SpO₂ %95-100: PaO₂ değeri 80-100 mmHg arasındadır ve bu durum normal kabul edilir.
• SpO₂ %91-94: PaO₂ değeri 60-80 mmHg arasındadır ve bu durum hafif hipoksi olarak değerlendirilir.
• SpO₂ %86-90: PaO₂ değeri 50-60 mmHg arasındadır ve bu durum orta derecede hipoksi olarak kabul edilir.
• SpO₂ %85 ve altı: PaO₂ değeri <50 mmHg olup, bu durum şiddetli hipoksi olarak değerlendirilir.

SpO₂ değeri %50’nin altına düştüğünde, ölçülen değerlerin güvenilir olmadığı kabul edilir. Ayrıca, hemoglobin seviyesinin 5 gr/dL’nin altında olduğu durumlarda pulse oksimetre doğru sonuç veremeyebilir.

Pulse Oksimetre Ölçümlerinde Dikkat Edilmesi Gereken Durumlar

• Hastanın ekstremiteleri soğuksa veya hipoperfüzyon nedeniyle distal dolaşım bozukluğu varsa, pulse oksimetre ölçümleri güvenilir olmayabilir.
• Derin anemi (hemoglobin < 5 gr/dL), tırnakta oje, yapay tırnak, koyu ten rengi, hipotermi veya probun yanlış yerleştirilmesi, yanlış düşük oksijen satürasyonu değerlerine neden olabilir.
• Pulse oksimetre cihazı, farklı hemoglobin türlerini ayırt edemez. Bu nedenle, karbonmonoksit zehirlenmesi veya methemoglobinemide yanlış yüksek SpO₂ değerleri ölçülebilir.

Pulse Oksimetrenin Kısıtlılıkları

• Pulse oksimetre, gerçek zamanlı monitörizasyon sağlamaz; bu nedenle, entübasyon doğrulaması için uygun bir yöntem değildir.
• Hastanın hemodinamik durumu bozulduğunda, oksijen satürasyonundaki düşüş gecikmeli olarak görülebilir. Sağlıklı bireylerde bu gecikme 20-40 saniye iken, hemodinamik bozukluğu olan bireylerde bu süre 90 saniyeye kadar uzayabilir.

• https://www.cocukenfeksiyondernegi.org/upload/documents/AtesKilavuzu.pdf
• http://file.atuder.org.tr/_atuder.org/fileUpload/9HTipXwyb1Mx.pdf
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8586154/
• http://cocukenfeksiyondergisi.org/upload/documents/201402/52-5.pdf
• https://www.researchgate.net/publication/308328255
• http://cocukenfeksiyondergisi.org/upload/documents/2018-12-1-040-041.pdf
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/NBK553213/
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/NBK470348
• https://acilci.net/oksijen-kime-nasil-verelim/

Ritimler