Acil serviste cilt ve doku hasarı ile sık karşılaşılır. Steril cerrahilerde olan düzgün sınırlı kesilerin aksine acil servislerde cilt bütünlüğü kesiler, yırtıklar, laserasyonlar, abrazyonlar gibi çok farklı şekillerde karşımıza gelebilir. Acil serviste iyi bir yara bakımı ve tedavi düzenlemesi ile hastaların tedavi sonunda kozmetik memnuniyeti yakın ilişkilidir.
Yara iyileşmesi, vücudun oluşturduğu fizyolojik bir tepki sürecidir. Bu süreçte yara iyileşmesi için çeşitli hücreler, sitokinler ve mediatörler görev alır. Yara iyileşmesi, ilk olarak bölgesel kanamayı durdurmaya yönelik bir süreç ile başlar. Bu süreçte arterioler vazokonstrüksiyon (damar daralması) ve trombosit agregasyonu (trombositlerin birikmesi) ön plandadır.
Ardından, bölgeye göç eden nötrofiller ile inflamatuar süreç başlar. Bu aşamada inflamatuar sitokinler ve mediatörler devreye girer ve anjiogenez (yeni kan damarlarının oluşumu), tromboz (kan pıhtılaşması) ve reepitelizasyon (epitel dokunun yeniden oluşumu) gelişir. Ekstrasellüler alanda fibroblastlar (bağ dokusu hücreleri) tarafından iyileşme dokusunun iskeleti oluşturulur.
Hemostaz Fazı
İyileşmenin başlaması için ilk aşamadır. Bu fazda vücut, kan hücresi ve volüm kaybını azaltmayı hedeflerken enfeksiyon riskini de azaltmaya odaklanır. Yaralanmanın ardından dakikalar ila saatler içinde meydana gelir.
İnflamatuar Faz
Yaranın oluşmasından sonra 4 güne kadar süren dönemdir. Erken dönemde nötrofiller, geç dönemde ise makrofajlar bölgeye hakim olur. Bu süreçte hasarın sınırlanması, hücresel ve bakteriyel atıkların temizlenmesi ve hücresel göçün teşvik edilmesi gerçekleşir.
Proliferatif Faz
Granülasyon dokusunun oluşması ve epitelizasyonun tamamlandığı süreçtir. Yaranın oluşmasından 4. günden itibaren başlayıp yaklaşık iki hafta sürer. Fibroblastlar, sitokinler ve büyüme faktörleri bu fazda etkin rol oynar.
Matürasyon ve Remodeling Fazı
Proliferatif faz ile iç içe geçmesine rağmen oldukça uzun süren bir aşamadır. Bu süreç, yara dokusunun maksimum güce ulaşması ile sona erer.
Yara iyileşmesini etkileyen faktörler lokal faktörler ve sistemik faktörler olarak iki grupta değerlendirilir.
Lokal Faktörler
- Doku kan akımı ve oksijenizasyon
- Yara yerinde hematom ve seroma gelişimi
- Enfeksiyon
- Yara kapama tekniği (sütür sıkılığı, sütür sıklığı, doku gerginliği, sütür materyali)
- Yabancı cisim varlığı
- Nekrotik doku
- Steroid kullanımı
- Doku ödemi
- Lokal radyoterapi maruziyeti
Sistemik Faktörler
- İleri yaş
- Anemi
- Beslenme yetersizliği(C vitamini, çinko, bakır, magnezyum eksikliği yara iyileşmesini bozar)
- Sistemik steroid kullanımı
- Sitotoksik ilaç kullanımı
- Sepsis
- Diabetus mellitus
- Üremi
- Konnektif doku hastalıkları (Marfan, Ehlers-Danlos, Osteogenezis İmperfecta, Epidermolizis Bullosa)
Yara İyileşmesi Tipleri
Yara iyileşmesi süreci yaranın türüne, boyutuna ve enfeksiyona olan yatkınlığına göre farklılık gösterir. Genel olarak yara iyileşmesi üç başlıkta toplanılabilir.
Primer Yara İyileşmesi
Genellikle iyi sınırlı, temiz yaraların ilk aşamada yara dudaklarının sütür materyalleri ve uygun teknikler ile bir araya getirilmesi ile oluşturulan yara iyileşme sürecidir. Minimal skar dokusu oluşur ve iyileşme hızlıdır. Enfeksiyon riski düşüktür. İyileşme birkaç haftada tamamlanır.
Gecikmiş Primer Yara İyileşmesi
Kontamine, kötü sınırlı ve enfeksiyon riski olan yaralarda yara dudaklarının 3-4 gün takip edilip gözlenmesinin ardından uygun debridman ve enfeksiyon kontrolü ile kapatılmasıyla oluşturulan iyileşme sürecidir. Yara kapatıldıktan sonra enfeksiyon riski düşüktür, iyileşme süreci primer yara iyileşmesine benzer.
Sekonder Yara İyileşmesi
Geniş doku kayıplı, enfeksiyon riski yüksek olan hastalarda bu iyileşme süreci uygulanır. Bu yaralarda genellikle yara dudakları bir araya getirilemeyecek kadar gergin ve frajildir. Yara granülasyon dokusu oluşumu ile yer yer kontraksiyonlar oluşturarak kendiliğinden reepitelize olur. İyileşme süresi uzundur ve ciddi skar dokusu ile iyileşir. Yara bu süreçte enfeksiyona açıktır ve ciddi yara bakımı önlemleri alınmalıdır.
- https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1746463
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470443/
- https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/25425
- https://hmyo.ankara.edu.tr/wp-content/uploads/sites/438/2019/03/Yara-iyile%C5%9Fme-s%C3%BCreci-ve-iyile%C5%9Fmeyi-etkileyen-fakt%C3%B6rler.pdf
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4912791/
